Zespół Emanuel

Zespół Emanuel to rzadko występujące zaburzenie chromosomalne, w którego obrazie klinicznym charakterystyczne są różne wady wrodzone, dysmorfie twarzowe, znaczne opóźnienie rozwoju psychomotorycznego oraz niepełnosprawność intelektualna. Do charakterystycznych dysmorfii zaliczamy: anomalie uszu, wyrośla i dołeczki przeduszne, małe, głęboko osadzone oczy, rozszczepione lub wysoko wysklepione podniebienie, małą żuchwę, szeroką górną szczękę i stłoczone zęby. Ponadto stwierdza się niedorozwój mózgu, wrodzone wady serca i nerek, hipogonadyzm, a u chłopców również anomalie narządów płciowych zewnętrznych. 

Zespół ten jest wynikiem rearanżacji chromosomalnej polegającej na przemieszczeniu (translokacji) fragmentu chromosomu 11, do części chromosomu 22. Zaburzenie na chwilę obecną jest niewyleczalne - wdrażane są terapie, których celem jest poprawa jakości życia pacjentów oraz  ich codziennego funkcjonowania.

Synonimy:

• ang. Emanuel syndrome - zespół Emanuel,
• ang. Supernumerary der(22),t(11;22) syndrome - zespół dodatkowego chromosomu der(22),t(11;22) ,
• ang. Supernumerary der(22) syndrome - zespół dodatkowego chromosomu der(22).

Numery w klasyfikacjach

ORPHA	OMIM	ICD-10
97170	609029	Q92.6

Rozpowszechnienie:

Nieznane. W piśmiennictwie medycznym wspomniano o ponad 100 przypadkach zespołu na całym świecie.

Przyczyny i dziedziczenie

Zespół Emanuel wynika z obecności dodatkowego materiału genetycznego w każdej komórce organizmu, który pochodzi z chromosomów 11 i 22. Nadmiarowy chromosom składa się z pewnego fragmentu chromosomu 11, który przyłącza się do części chromosomu 22. Opisywany wynik rearanżacji chromosomalnej oznacza się w badaniu cytogenetycznym jako: der(22). Jest to skutek translokacji ("przemieszczenia") pomiędzy fragmentami wspomnianych chromosomów: t(11;22).

U osób z powyższą translokacją obecne są trzy kopie określonych genów (naturalnie człowiek posiada po dwie kopie każdego z genów). Zjawisko to zakłóca prawidłowy rozwój, co jest obserwowane w cechach zespołu Emanuel. Aktualnie trwają badania nad tym, które z genów nieprawidłowego chromosomu der(22) odgrywają największą rolę w nieprawidłowym rozwoju.

Należy wiedzieć, że prawie wszystkie dzieci z zespołem Emanuel dziedziczą zaburzenie od zdrowego rodzica, który jest bezobjawowym nosicielem tzw. translokacji zrównoważonej pomiędzy chromosomami 11 i 12. W translokacji zrównoważonej nie dochodzi do utraty, ani naddatku materiału genetycznego, zatem nie występują objawy wskazujące na zespół. Jeśli taka zmiana  jest przekazywana następnemu pokoleniu, wówczas może ulec niezrównoważeniu i wtedy dziecko urodzi się z zaburzeniami rozwojowymi.

Objawy i diagnostyka

Dysmorfie twarzowe u dzieci z zespołem Emanuel
GeneReviews

Pierwsze objawy obserwowane są w okresie noworodkowym. Jednak nie wszystkie z nich są obecne

u każdego dziecka z podejrzeniem zespołu Emanuel. Zaliczamy do nich uogólnione osłabienie napięcia mięśniowego (hipotonia mięśniowa) oraz cechy dysmoficzne, jak:

• duże, nieskoosadzone uszy, 
• wyrośla i dołeczki przeduszne, 
• głęboko osadzone małe oczy, możliwy zez,
• górnoskośne ustawienie szpar powiekowych,
• "kapturowe", opadające powieki,
• długą rynienkę podnosową,
• niską kolumienkę nosa,
• rozszczepione lub wysoko wysklepione podniebienie, 
• małą żuchwę (mikrognacja),
• szeroką szczękę górną,
• czasem małogłowie,
• nisko umiejscowione brodawki sutkowe,
• wrodzone zwichnięcie bioder,
• dodatkowe żebra.

Następnie stwierdza się:

• zaburzenia rozwoju psychomotorycznego,
• niepełnosprawność umysłową,
• opóźnienie rozwoju mowy,
• trudności w połykaniu i karmieniu,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• opóźnione ząbkowanie i słoczenie zębów,
• niedorozwój mózgu i napady padaczkowe,
• wady serca (np. stenoza zastawki aortalnej, stenoza zastawki pnia tętnicy płucnej, przetrwały przewód tętniczy), 
• wady nerek (hipoplazja lub brak nerki), 
• nieprawidłowe umiejscowienie odbytu i zaparcia,
• hipogonadyzm i niepłodność,
• u chłopców: mikropenis, 
• kifoskoliozę,
• nawracające infekcje uszu i układu oddechowego.

Nie ma jeszcze danych na temat długości życia osób z zespołem Emanuel. Zależy ona od rodzaju i ciężkości wad towarzyszących. Donoszono o przeżyciu nawet powyżej trzeciej dekady. Pacjenci z tą diagnozą muszą pozostawać pod stałą opieką innych osób.

Diagnostyka

Rozpoznanie zespołu na podstawie cech fizykalnych jest trudne. Dziecko powinno zostać skonsultowane przez neonatologa, pediatrę, genetyka, kardiologa, neurologa, gastroenterologa,  laryngologa, chirurga ogólnego i plastyka, urologa oraz innych specjalistów, w zależności od potrzeb. Należy wykonać badania obrazowe głowy (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) i klatki piersiowej (zdjęcie rentgenowskie) oraz USG serca. Potwierdzeniem diagnozy jest badanie cytogenetyczne oraz analiza chromosomalna z wykorzystaniem mikromacierzy. W dalszym etapie diagnostycznym konieczna będzie ocena stopnia rozwoju i systematyczne badania kontrolne.

Rozpoznanie różnicowe obejmuje:

• zespół Fryns,
• zespół Smitha-Lemliego-Opitza,
• zespół Pallister-Killian,
• zespół Kabuki,
• zespół Wolfa-Hirschhorna,
• inne zaburzenia chromosomalne.

Możliwości leczenia

Na chwilę obecną nie ma leczenia przyczynowego dla pacjentów z zespołem Emanuel. Raczej nie będzie ono możliwe z uwagi na fakt, iż przyczyny zaburzeń rozwojowych wynikają z naddatku wielu genów, co jest trudne do skorygowania w warunkach laboratoryjnych. Ponadto do nieprawidłowości rozwojowych dochodzi przed porodem dziecka, zatem cofnięcie ich teoretycznie okazuje się niemożliwe po wdrożeniu terapii genowej. Dziecko powinno zostać otoczone opieką wielospecjalistyczną. 

Postępowanie terapeutyczne jest odmienne dla każdego z chorych i opiera się o aktualne problemy zdrowotne. Charakter leczenia jest podtrzymujący i wspierający. Niezbędne jest wdrożenie wczesnej interwencji terapeutycznej, której celem jest stymulowanie rozwoju dziecka. Wymaga to ścisłej współpracy między rodzicami, a pedagogami, logopedami, neurologopedami, terapeutami zajęciowymi oraz fizjoterapeutami.

W przypadku współwystępowania wad strukturalnych narządów, zaleca się ich korekcję chirurgiczną np. rozszczepu podniebienia, czy też wad serca. Jeśli pojawiły się napady padaczkowe, wówczas konieczna jest rzetelna diagnostyka neurologiczna i wdrożenie leków przeciwpadaczkowych.

Niezbędne jest również pomoc psychologiczna dla rodziny dziecka. Warto skorzystać z grup wsparcia dla rodzin dzieci z zespołem Emanuel lub skontaktować się z odpowiednim stowarzyszeniem.

EMANUELSYNDROME.ORG

22 listopada - DZIEŃ ZESPOŁU EMANUEL

Rehabilitacja ruchowa powinna być indywidualnie dobrana do możliwości i stanu pacjenta. Jej celem jest wyrównanie obniżonego napięcia mięśniowego oraz stymulowanie prawidłowych wzorców ruchowych. 

Jeśli występują trudności w karmieniu, warto zasięgnąć porady u doświadczonego neurologopedy i terapeuty karmienia. Ewentualne niedobory pokarmowe należy uzupełniać w oparciu o wyniki badań i wskazówki dietetyka.

Grupa Facebookowa:

Emanuel Syndrome and the (11;22) translocation

Opracowano na podstawie:

1. GHR. Emanuel syndrome. Publ. 01.2018
2. GARD. Emanuel Syndrome. Updated 2018
3. Unique-RareChromo. Emanuel Syndrome. 2014
4. OMIM. Emanuel syndrome. Edit 2013