Zespół Smith-Magenis
Raczej nie ma takiej naturalnej siły, która wesołe, beztrosko bawiące się dziecko nagle zmienia o 180 stopni, wywołując wściekłość i agresję skierowaną na otoczenie i samego siebie... Jedynie choroba może skutkować takim "przeobrażeniem". Przykładową jest zespół Smith-Magenis - rzadki zespół genetyczny, charakteryzujący się nie tylko wspomnianą huśtawką nastrojów, zachowań i emocji, ale również niepełnosprawnością intelektualną różnego stopnia, wadami szkieletowymi, dysmorfią, opóźnieniem ruchowym i rozwoju mowy oraz zaburzeniami snu.
Synonimy:
- choroba "dwóch twarzy",
- zespół delecji 17p11.2,
- ang. Smith-Magenis Syndrome, SMS - zespół Smith-Magenis, ZSM,
- ang. chromosome 17, interstitial deletion 17p - delecja interstycyjalna ramienia krótkiego chromosomu 17,
- ang. Chromosome 17p11.2 deletion syndrome - zespół delecji 17p11.2,
- ang. Smith-Magenis chromosome region, SMCR - region chromosomu Smith-Magenis.
Rozpowszechnienie
Częstość występowania zespołu Smith-Magenis oszacowano na: 1 : 15 000-25 000 urodzeń, ale prawdopodobnie jest to wartość zaniżona. Zespół występuje w różnych grupach etnicznych; w równym stopniu dotyczy kobiet i mężczyzn.
Przyczyny i dziedziczenie
W zdecydowanej większości przypadków, zespół Smith-Magenis jest spowodowany delecją na chromosomie 17p11.2 (90% chorych), która obejmuje zwłaszcza gen RAI1 bądź też wynika z mutacji tego genu (10% pacjentów). Stwierdzano także przypadki mozaicyzmu germinalnego. Wady w przebiegu zespołu Smith-Magenis są wywołane mutacjami w poszczególnych genach występujących w regionie chromosomu 17:
- RAI1 - niski wzrost, zaburzenia słuchu i mowy, słabe napięcie mięśniowe, zaburzenia kardiologiczne, otyłość;
- COPs3 i SMS-REP: zaburzenia snu, niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia zachowania oraz zmiany w budowie twarzy;
- COP9: zaburzenia rytmu dobowego (bezsenność nocą, nadmierna senność w ciągu dnia);
- brak genu FLCN: nowotwory skóry, torbiele płuc i nowotwory nerki;
- brak genu TNFRSF13B: osłabienie odporności organizmu i zwiększona zapadalność na infekcje;
- PEMT: otyłość i zaburzenia funkcjonowania wątroby;
- utrata MYO15A: zaburzenie słuchu [Wspólnie.org].
Noworodki z zespołem Smith-Magenis cechuje hipotonia i słabe odruchy (hiporefleksja). Obserwowany jest u nich cichy płacz i trudności podczas karmienia (słabe ssanie), które przekładają się na słaby przyrost masy ciała.
Nieprawidłowości w obrębie twarzoczaszki obejmują:
- brachycefalię,
- uwypuklenie kości czołowych,
- hiperteloryzm oczny,
- zrośnięte brwi,
- skośne do góry ustawienie szpar powiekowych,
- niedorozwój środkowej części twarzy,
- szeroką, o kwadratowym kształcie twarz,
- płaską nasadę nosa,
- mały nos z wydatnym czubkiem,
- wywiniętą górną wargę,
- małą, a z biegiem czasu wydatną szczękę dolną.
Stwierdza się także rozszczep podniebienia i wysunięty język. Niektóre dzieci mają pełne, zaczerwienione policzki, co też upodabnia je do barokowych amorków. Stwierdzane są także wady uzębienia, jak niedorozwój zębów i taurodontyzm.
Niski wzrost jest typowy dla
młodych pacjentów, u dorosłych wzrost pozostaje w granicach normy. Nadwaga i/lub
otyłość jest powszechna u nastolatków i dorosłych. Około 50% dzieci może bardzo wysoki poziom cholesterolu we krwi (hipercholesterolemia).
Do zaburzeń rozwoju układu
szkieletowego u osób z zespołem Smith-Magenis zaliczamy brachydaktylię, skoliozę, klinodaktylię V palca, syndaktylię 2 i 3
palca stopy, małe ręce i stopy, ograniczenia ruchomości przedramienia i łokcia, anomalie kręgów,
przetrwałe opuszki płodowe palców oraz wielopalczastość. Stwierdza się także odmienny kształt stóp, przypomniający "odwróconą butelkę szampana" oraz palce młoteczkowate i niepewny chód.
Często występują zaburzenia
otolaryngologiczne, takie jak utrata słuchu, niewydolność podniebienno-gardłowa,
ochrypły i niski głos, guzki i polipy krtani. Utrata słuchu (u 60% pacjentów) jest zmienna i
może być łagodna do umiarkowanej. Ponadto stwierdza się wady wzroku jak miopia (krótkowzroczność), microcornea (mała rogówka), zmiany tęczówki (plamki Brunshfielda) i odklejenie siatkówki (jako rezultat gwałtownych zachowań, jak uderzanie głową).
Charakterystyczna dla zespołu Smith-Magenis jest łagodna do umiarkowanej niepełnosprawność
intelektualna, znaczne opóźnienie mowy, obniżona wrażliwość na ból, neuropatia
obwodowa, ślinienie się, napady drgawkowe, a także zaburzenia snu i zachowania (wybuchy i napady
złości, potrzeba zwracania na siebie uwagi, agresja, nieposłuszeństwo, roztargnienie,
samookaleczanie, uderzanie głową, gryzienie palców rąk i nadgarstków, bicie twarzy, ścieranie zębów, zaciskanie lub zacieranie rąk, skubanie skóry (dermatillomania) - u dzieci starszych skubanie paznokci palców rąk i stóp (onychtillomania); samoprzytulanie, kołysanie się, ciągłe mówienie i zadawanie pytań, powtarzanie się) oraz pamięci (zaburzenia pamięci krótkotrwałej, bardzo dobra pamięć długotrwała do twarzy, miejsc i rzeczy). Dzieci często zmagają się z zaburzeniami snu, w tym bezsennością, częstym budzeniem się w nocy, wczesnym wybudzaniem się ze snu oraz długimi drzemkami w ciągu dnia. U niemowląt stwierdza się uogólniony letarg. Dziecko odbierane jest jako "zbyt senne".
Wady rozwojowe nie oszczędzają takich narządów jak serce (niedomykalność zastawek dwudzielnej, trójdzielnej; zwężenie zastawek; ubytek przegrody przedsionkowej i/lub komorowej; wypadanie płatka zastawki dwudzielnej; tetralogia Fallota), nerki, układ moczowy, ośrodkowy układ nerwowy i odpornościowy (hipogammaglobulinemia w zakresie głównie IgA). Dzieci cierpią też z powodu przewlekłych zaparć.
Diagnostyka opiera się na zaobserwowaniu objawów klinicznych zespołu u dziecka oraz na potwierdzeniu w badaniach genetycznych (analiza cytogenetyczna lub mikromacierzy). Szczególnie ważne jest zebranie wywiadu dotyczącego zachowania dziecka i jego codziennego funkcjonowania, a także zaburzeń genetycznych i zachowania występujących w rodzinie. W razie potrzeb zlecane są badania dodatkowe, w tym obrazowe mózgu i biochemiczne krwi (wysoki cholesterol, problemy z tarczycą).
Dokonując zaś diagnostyki różnicowej, należy wykluczyć:
- zespół Downa,
- zespół Williamsa,
- zespół delecji 1p36,
- zespół delecji 2q23.1,
- zespół delecji 2q37,
- zespół Pradera i Willego,
- zespół delecji 22q11,
- zespół Sotosa,
- zespół delecji 9q34,
- zespół łamliwego chromosomu X,
- autyzm.
Zespół Downa
kliknij >> tutaj
Zespół Sotosa
kliknij >> tutaj
Zespół Williamsa
kliknij >> tutaj
Diagnostyka prenatalna powinna zostać zaproponowana rodzinom z obciążeniem genetycznym. Zaleca się wykonanie badań genetycznych u rodziców, by wykluczyć zaburzenia zwiększające ryzyko wystąpienia zespoły Smith-Magenis. Z teoretycznego punktu widzenia osoba z zespołem Smith-Magenis ma 50% szans na poczęcie dziecka z tym zespołem.
Możliwości leczenia
Po urodzeniu dziecko powinno zostać zbadane przez neonatologa lub pediatrę i skierowane do genetyka. W dalszej kolejności niezbędne okażą się konsultacje lekarzy wielu specjalizacji, a zwłaszcza gastroenterologa, chirurga, kardiologa, nefrologa, neurologa, psychologa i psychiatry, okulisty, logopedy, otolaryngologa i audiologa, endokrynologa (tarczyca, nadnercza), ortodonty i stomatologa, ortopedy, immunologa klinicznego oraz dietetyka. Potrzeba tak wielu konsultacji medycznych jest dyktowana ryzykiem występowania wad różnych narządów.
Bardzo ważna jest wnikliwa obserwacja psychologiczno-pedagogiczna i określenie stopnia deficytów oraz zaburzeń poznawczych, rozwojowych i zachowania. Zaleca się wczesną interwencję i wspomaganie rozwoju dziecka. Warto zapewnić dziecku dostosowaną do jego potrzeb rehabilitację ruchową, a także integrację sensoryczną, terapię logopedyczną, zajęciową oraz specjalne nauczanie wyrównawcze. Dla pacjenta jak i jego rodziny powinna zostać zaproponowana opieka psychologiczna.
Na dzień dzisiejszy zespół Smith-Magenis jest niewyleczalny. Proponowane jest postępowanie objawowe i podtrzymujące. Przykładowo w nadaktywności, zaburzeniach zachowania i snu stosowane są leki psychotropowe (uspokajające i nasenne). Niestety, nie obserwuje się długotrwałej poprawy podczas farmakoterapii. W leczeniu bezsenności proponowana bywa melatonina.
W leczeniu napadów padaczkowych również proponowane są klasyczne leki przeciwdrgawkowe. Należy też wiedzieć, że oprócz badania neurologicznego, warto wykonać badanie EEG, aby wykryć i ocenić subkliniczne zmiany napadowe.
Wsparcie żywieniowe powinno zostać rozważone u dzieci z trudnościami w przyjmowaniu pokarmu (z powodu niewydolnego ssania). Ponadto w wieku nastoletnim i dorosłym należy zapobiegać nadwadze i otyłości poprzez właściwe postępowanie dietetyczne i fizjoterapię. Do groźnych powikłań nadwagi i otyłości zaliczamy cukrzycę typu II, miażdżycę, nadciśnienie tętnicze i choroby kardiologiczne, które wpływają na skrócenie życia i obniżenie jego jakości. Zaleca się systematycznie kontrolować gospodarkę lipidową, poziom glikemii (badania krwi) oraz ciśnienie tętnicze krwi, by móc wcześnie je zwalczać.
Rokowanie w zespole Smith-Magenis zależy od stopnia zaawansowania choroby i skuteczności podejmowanych działań leczniczych. Jedne dzieci (później dorośli) są w stanie funkcjonować prawie samodzielnie z niewielką pomocą bliskich osób, inne zaś wymagają całościowej opieki w wieku dorosłym. Brakuje danych na temat długości życia pacjentów z zespołem Smith-Magenis, ale wiadomo, że niektórzy z nich żyli ponad 80 lat.
- Stembalska A., Jakubiak A., Śmigiel R. Trudności diagnostyczne w zespole Smitha i Magenisa (SMS) na podstawie własnych doświadczeń i danych z literatury. Med Wieku Rozwoj. 2012 Apr-Jun;16(2):138-43
- Smith-Magenis syndrome. Orphanet. 2020
- Zespół Smith-Magenis. Wspólnie.org. Dostęp z dn. 7.12.2015 r.
- Smith-Magenis syndrome. National Organization for Rare Disorders. 2014
- Smith-Magenis syndrome. Genetics Home Reference. 2013
Komentarze
Prześlij komentarz