Pierwotna dyskineza rzęsek
Rzęski o których mowa, są widoczne jako wypustki podobne do mikroskopijnych szczoteczek. Znajdują się w nabłonku dróg oddechowych, układu rozrodczego i w innych narządach np. ucho, komory mózgu. Wici to struktury podobne do "ogonka", a ich zadaniem jest napędzanie ruchu np. męskich komórek rozrodczych (plemników).
Rolą rzęsek w układzie oddechowym jest przemieszczanie śluzu w kierunku gardła, co pozwala na oczyszczanie dróg oddechowych z nadmiaru śluzu, bakterii, i innych zanieczyszczeń. Zatem objawy choroby będą widoczne już od urodzenia, gdyż odkrztuszenie płynu owodniowego i wydzieliny oskrzelowej będzie dla dziecka problematyczne.
Synonimy:
- ang. immotile cilia syndrome - zespół nieruchomych rzęsek,
- ang. PCD, primary ciliary dyskinesia - pierwotna dyskineza rzęsek.
Dziedziczenie: autosomalne recesywne, rzadko sprzężone z płcią. Pierwotna dyskineza rzęsek spowodowana jest wieloma różnymi mutacjami genów kodujących białka tworzące wewnętrzną strukturę rzęski i siłę niezbędną do wygięcia rzęski. Skutkiem mutacji jest nieprawidłowy ruch lub brak ruchu rzęsek w nabłonku. Należy wiedzieć, że skoordynowany ruch rzęsek tam i z powrotem warunkuje prawidłowe funkcjonowanie wielu narządów. Pomaga również określić "oś prawo-lewą" organizmu podczas rozwoju embrionalnego i przez to prawidłowe rozmieszczenie narządów.
30% pacjentów z pierwotną dyskinezą rzęsek posiadało mutacje w genach DNAI1 oraz DNAH5. Inne mutacje występują rzadko (wszystkich mutacji opisano 32, w tym dotyczące genów: CCDC39, CCDC40, DNAH11, DNAAF1, LRRC6, DNAI2 i DNAAF2), a u pozostałych osób przyczyna genetyczna pozostaje nieznana, niezidentyfikowana. Wszystkie dotychczasowe mutacje zostały przedstawione w tabeli na stronie: Emedicine.medscape.com
Objawy i diagnostyka
U większości noworodków występują trudności w oddychaniu, gdyż najprawdopodobniej upośledzone ruchy rzęsek doprowadzają do nieefektywnej ewakuacji wód płodowych z jego płuc. Dziecko szybko oddycha, dławi się, kaszle, ma odruch wymiotny, może wpaść w niewydolność oddechową. Może wtedy wymagać wsparcia oddechowego (tlenoterapia, intubacja, wentylacja mechaniczna).
Od wczesnego dzieciństwa charakterystyczne są częste infekcje układu oddechowego z powodu zalegającego w oskrzelach śluzu i bakterii. U osób z pierwotną dyskinezą rzęsek stwierdza się całoroczne przekrwienie błony śluzowej nosa i przewlekły mokry kaszel. Ciągłe zakażenia układu oddechowego mogą doprowadzać do rozstrzeni oskrzeli (trwałe poszerzenie przekroju oskrzeli z powodu uszkodzenia ich ściany), czego skutkiem bywają zaburzenia oddychania zagrażające życiu. Już od pierwszych dni życia podejrzany staje się chroniczny nieżyt nosa (katar), zapalenia płuc i niewydolność oddechowa. W wieku przedszkolnym częstym objawem jest mokry kaszel, stan przypominający astmę (niereagujący na leki przeciwastmatyczne), rozstrzeń
oskrzeli z niejasnych przyczyn, przewlekłe zapalenie zatok, wysiękowe zapalenia ucha środkowego wiodące do niedosłuchu
przewodzeniowego. Infekcje ucha są związane z nieprawidłowościami rzęsek w obrębie ucha wewnętrznego. Ponadto dzieci mogą doświadczać bezsenności i bezdechu śródsennego.
U dorosłych, oprócz powyższych objawów oddechowych występują polipy nosa, halitoza (nieprzyjemny zapach z ust), palce pałeczkowate oraz zaburzenia płodności.
 |
Ultrastruktura rzęsek oddechowych |
U niektórych pacjentów występuje nienaturalne ułożenie narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej. Dochodzi do nich już w okresie embrionalnym. Około połowa pacjentów z pierwotną dyskinezą rzęsek ma lustrzane przełożenie trzewi (łac. situs inversus totalis) np. serce znajduje się po prawej stronie klatki piersiowej, a nie po lewej. Lustrzane przełożenie trzewi raczej nie powoduje problemów zdrowotnych. Jeśli dyskinezie rzęsek towarzyszy powyższa anomalnia, wówczas mówi się o zespole Kartagenera.
 |
Serce po prawej stronie - dekstrokardia http://radiopaedia.org/articles/situs-inversus Dostęp z dn. 19.03.2016 |
Ponadto stwierdza się heterotaksję narządów wewnętrznych (łac. situs ambiguus). Dotyczy ona około 12% chorych z pierwotną dyskinezą rzęsek i charakteryzuje się anomaliami serca, wątroby, jelit i śledziony (może występować brak śledziony lub polisplenia czyli wiele śledzion). Heterotaksja również zachodzi w okresie embrionalnym i jej nasilenie różni się pomiędzy pacjentami. Rzadko występującą anomalią w przebiegu pierwotnej dyskinezy rzęsek jest wodogłowie z powodu wadliwych rzęsek znajdujących się w układzie komorowym mózgu.
 |
Rodzaje heterotaksji |
 |
| Heterotaksja http://www.scielo.cl/scielo.php?pid=S0717-93082013000100007&script=sci_arttext Dostęp z dn. 19.03.2016 |
Do cech pierwotnej dyskinezy rzęsek zaliczamy także niepłodność. Z powodu upośledzonego ruchu wici, plemniki mężczyzn zmagających się z tą chorobą nie są w stanie dotrzeć do komórki jajowej, gdyż są mało ruchliwe. Niepłodność męska dotyczy około 50% chorych. Niepłodność u kobiet może wynikać z anomalii rzęsek znajdujących się w jajowodach, co z kolei utrudnia przemieszczanie komórki jajowej. Występują wówczas nawracające ciąże pozamaciczne.
W diagnostyce pierwotnej dyskinezy rzęsek brane są pod uwagę widoczne objawy. Wykonywane są badania płuc i biopsje tkanek np. zatok (zmiany widoczne pod mikroskopem elektronowym). Szybkie postawienie diagnozy jest niezbędne dla profilaktyki uszkodzeń układu oddechowego z powodu nawracających infekcji. Potwierdzeniem diagnozy mogą być badania genetyczne, choć nie zawsze uda znaleźć się przyczynę choroby.
Badania przesiewowe poziomu tlenku azotu w nosie są pomocne w identyfikacji chorych z pierwotną dyskinezą rzęsek i tych, którzy powinni mieć wykonaną biopsję zatok. Badanie przeprowadzane jest u pacjentów powyżej 5. roku życia, którzy są w stanie współpracować i wykonać manewr zamknięcia podniebienia.
Diagnostyka różnicowa:
- mukowiscydoza,
- niedobór podklasy IgG,
- granulomatoza Wegnera,
- refluks żołądkowo-przełykowy.
Możliwości leczenia
Celem leczenia jest jak najdłuższe utrzymanie drożności dróg oddechowych i ich "czystości". Polega to na oczyszczaniu poprzez odsysanie wydzieliny z zatok, nosa i uszu. Wdrażane są też leki: antybiotyki, środki rozszerzające oskrzela, steroidy i rozcieńczające śluz (mukolityczne). Konieczna jest regularna ocena słuchu i badanie logopedyczne, W razie niedosłuchu proponowane są aparaty słuchowe. W stanach ciężkich proponuje się przeszczep płuc, W przypadku wad serca konieczne są operacje naprawcze, a u dzieci z wodogłowiem - założenie zastawki.
Choroba na dzień dzisiejszy pozostaje jednak niewyleczalna.
Nieoceniona jest fachowa fizjoterapia i wspomaganie ewakuacji śluzu z dróg oddechowych. Pomocne są inhalacje (rozszerzające oskrzela, mukolityczne), oklepywanie pleców i klatki piersiowej, stosowanie kamizelek wibrujących, kaszlatorów, ssaków, czy też pozycji drenażowych.
Rokowanie zależy od sprawnego postawienia diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Średnia długość życia jest prawdopodobnie nieco skrócona, choć brakuje dokładnych szacunków z tego zakresu.
Opracowano na podstawie:
- Raczkowska-Łabuda K., Niemczyk E., Zawadzka-Głos L. Pierwotna dyskineza rzęsek z perspektywy otolaryngologa dziecięcego. Nowa Pediatria 3/2014 82-86.
- Primary ciliary dyskinsesia. Genetics Home Reference. 2014
- Bajpai P, Singhai A, Bajpai I et al.: Kartagener’s syndrome: a case report. Int J Health Sci Res 2013; 3(12): 168-171.
- Primary ciliary dyskinesia. National Organization for Rare Diseases. 2015
- Primary ciliary dyskinesia. Orphanet. 2014
Komentarze
Prześlij komentarz