Encefalomiopatia mitochondrialna - co to za choroba?

Encefalomiopatia mitochondrialna jest rzadką chorobą genetyczną, która ujawnia się już w dzieciństwie, zwykle w wieku od 2 do 15 lat. Dotyczy głównie układu nerwowego i mięśni. Charakterystycznymi objawami dla tej jednostki chorobowej są drgawki, nawracające bóle głowy, utrata apetytu i nawracające wymioty. Może dojść także do udaropodobnych epizodów z okresowym osłabieniem mięśni po jednej stronie ciała, czyli tzw. niedowładem połowiczym, co też oprowadza do zaburzeń świadomości. Choroba ponadto powoduje widzenia oraz utratę słuchu, sprawności motorycznej i deficyty intelektualne.

A teraz kilka wyjaśnień na początek...

*Mitochondrium – maleńki „narząd” (organellum) komórki, w którym zachodzi proces oddychania komórkowego, gdzie powstaje ATP (adenozynotrifosforan) – czyli energia dla komórki; mitochondria odgrywają też rolę w innych procesach, jak np. rozwój komórki, jej specjalizacja, czy śmierć i kontrola tzw. cyklu komórkowego (sekwencja zdarzeń, prowadząca do podziału komórki).

* Mitochondrialne DNA (mDNA, mtDNA) - materiał genetyczny znajdujący się w mitochondrium

* Mutacje mitochondrialnego DNA - zmiany w DNA, zwykle będące mutacjami punktowymi, delecjami i deplecjami; skutkiem takiej mutacji jest choroba dotykająca układów o wysokim zapotrzebowaniu energetycznym, głównie mięśnie i nerwy.

* Dziedziczenie mitochondrialnego genomu - odbywa się głównie w linii żeńskiej, czyli matczynej. Dziecko w procesie dziedziczenia otrzymuje kopie DNA mitochondrialnego od matki - te pochodzące od ojca ulegają aktywnemu zniszczeniu w procesie podziałów zarodka.

* miopatia - uszkodzenie mięśni i związane z tym osłabienie ich siły

* encefalopatia - "cierpienie mózgu", czyli uszkodzenie mózgu przez różne czynniki, którego skutkiem są różne nieprawidłowe zachowania

Inne nazwy choroby:
Mitochondrial Myopathy, Encephalopathy, Lactic Acidosis, Stroke-Like Episod
Myopathy, Mitochondrial-Encephalopathy-Lactic Acidosis-Stroke

Rozpowszechnienie: nieznane

Przyczyny i dziedziczenie
MELAS jest spowodowana przez mutacje w DNA mitochondrialnym (ale u jednego z opisywanych pacjentów była związana z mutacją w genie jądrowym POLG1), prowadzące do zaburzeń skomplikowanej reakcji biochemicznej, jaką jest fosforylacja oksydacyjna.

Objawy i diagnostyka
Początek wystąpienia objawów encefalomiopatii jest zmienny, podobnie jak nasilenie objawów choroby i jej progresja w czasie - co stanowi znaczne utrudnienie w diagnostyce. Zwykle w przebiegu choroby dochodzi do zajęcia kilku układów narządów. Objawami sugerującymi rozpoznanie encefalomiopatii mitochondrialnej są:

- stany podobne od udaru (niedokrwienia) mózgu umiejscowione w okolicach jąder podstawy (najczęściej gałki bladej) oraz w istocie białej mózgu (w innych częściach mózgu też mogą występować)

- niedowidzenie połowicze (zaburzenie wzrokowe polegające na niewidzeniu połowy pola widzenia jednego lub obu oczu) bądź ślepota korowa (niemożność rozpoznawania przedmiotów wzrokiem, podczas gdy zachowana jest możliwość rozpoznawania ich innymi zmysłami)

- encefalopatia z towarzyszącymi napadami padaczkowymi i/lub postępującym otępieniem (demencją)

- kwasica mleczanowa i zwiększenie poziomu kwasu mlekowego w płynie mózgowo-rdzeniowym

–- miopatia z postrzępionymi włóknami czerwonymi w tkance mięśniowej tzw. RRF – regged-red fibers

- powracające podobne do migren bóle głowy.

Diagnozę encefalomiopatii mitochondrialnej potwierdza jednoczesne występowanie dwóch z poniższych cech klinicznych (zwanych drugorzędnymi):

- normalny rozwój w okresie dzieciństwa

- powracające epizody wymiotów

- nietolerancja wysiłku (męczliwość, szybkie męczenie się).

Inne objawy MELAS: 

- zaburzneia hormonalne: niedoczynnoœść przytarczyc i cukrzyca typu II

- zaburzenia neurologiczne: neuropatia czuciowa typu aksonalnego (uszkodzenie nerwów obwodowych i związane z tym upośledzenie czucia np. w skórze, przykre doznania czuciowe)

- głuchota korowa - trudności z rozpoznawaniem dźwięków

- niski wzrost

- ciężkie zaparcia

- rzadziej kardiomiopatie (uszkodzenie mięśnia sercowego) i nefropatie (uszkodzenie nerek)

UWAGA: W każdym przypadku udaru mózgu o niejasnej przyczynie u osoby poniżej 40 roku życia warto przeprowadzić diagnostykę w kierunku encefalomiopatii mitochondrialnej

Co nasila obajwy MELAS?

W encefalomiopatii obserwuje się nagłe epizody pogorszenia stanu chorego w momentach nasilających deficyty energetyczne. Zalicza się do nich infekcje z gorączką, stany po urazach, zabiegi operacyjne, forsujące ćwiczenia i intensywną rehabilitację. Po ustąpieniu deficytu energetycznego stan chorego stopniowo się poprawia. Należy wspomnieć, że preparaty kwasu walproinowego (stosowanego w padaczce) mogą indukować zaostrzenie choroby.

Diagnostyka

Ważnymi elementami procesu diagnostycznego jest dokładny wywiad, badanie neurologiczne, a także:

- badania laboratoryjne: krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego

- badania rentgenowskie (np. tomografia komuterowa głowy) lub rezonans magnetyczny mózgu

- badania histopatologiczne

- konsultacje: kardiologicza, laryngologiczna, okulistyczna

- badania genetyczne.
- w badaniu sekcyjnym (po śmierci) obserwowane są m.in. zmiany martwicze w mózgu spowodowane udarami.

Co "widać" w mikroskopie świetlnym?

Najczęściej w badaniu mikroskopowym obserwowane są tzw, "włókna szmatowate", a w budowie komórek stwierdza się nieprawidłowo zbudowane mitochondria z "wtrętami parakrystalicznymi".

Leczenie

Nie istnieje żadne leczenie przyczynowe choroby. Stosowana jest umiarkowana rehabilitacja ogólnousprawniająca, koenzym Q, idebenone, monohydrat kreatyny i argininy, L-karnityna oraz duże dawki antyoksydantów. W przypadku napadów padaczkowych stosowane są leki przeciwdrgawkowe - za wyjątkiem kwasu walproinowego. 

Rokowanie nie jest pomyślne. Pacjenci mogą umrzeć podczas epizodu udaropodobnego. Ponadto u chorych postępują deficyty umysłowe, utrata wzroku i słuchu, a także miopatia, będące przyczyną niepełnosprawności i utraty autonomii człowieka.

Warto zajrzeć: strona mężczyzny chorego na MELAS

Barbara Błaszczyk, Remigiusz Czernecki, ZESPÓŁ MELAS – PREZENTACJA PRZYPADKU. Studia Medyczne Akademii ŒŚwiętokrzyskiej. Tom 6. Kielce 2007
Orphanet
NORD