Zespół Axenfelda-Riegera
Zespół Axenfelda-Riegera to ogólny termin stosowany do określenia nakładających się zaburzeń genetycznych, w których głównym problemem klinicznym jest dysgenezja przedniego odcinka oka. Są one widoczne jako szereg nieprawidłowości, które obejmują: cienką lub słabo rozwiniętą tęczówkę, przemieszczoną poza centrum tęczówki źrenicę (łac. corectopia), wielokrotne "źrenice" (policoria) oraz wady rogówki. U wielu pacjentów występuje także jaskra wrodzona. Oprócz zaburzeń ocznych, mogą również pojawić się inne wady np. defekty uzębienia, układu moczowo-płciowego oraz ścian powłok brzusznych. Charakterystyczne są również dysmorfie twarzowe, tj.: wydatne czoło, szeroko rozstawione oczy, spłaszczenie środkowej części twarzy oraz szeroki, spłaszczony grzbiet nosa. Na chwilę obecną zespół Axenfelda-Riegera jest niewyleczony, a strategie terapeutyczne opierają się głównie na opanowaniu jaskry wrodzonej. Rokowanie jest na ogół dobre, jeśli nie stwierdzono jaskry.
Synonimy:
- ang. Axenfeld and Rieger anomaly - anomalia Axenfelda-Riegera,
- ang. Axenfeld anomaly - anomalia Axenfelda,
- ang. Axenfeld syndrome - zespół Axenfelda,
- ang. Rieger anomaly - anomalia Riegera,
- ang. Rieger syndrome - zespół Riegera,
- skróty: ARS, AXRA, AXRS.
Numery w klasyfikacjach:
OMIM | ORPHA | ICD-10 |
| 782 782 782 / 98978 | Q13.8 Q13.8 Q13.8/Q15.0/ ICD11:LA11.2 |
Rozpowszechnienie:
Częstość występowania zespołu Axenfelda-Riegera wynosi 1 : 200 000 osób. Zespół ten w znacznym stopniu pokrywa się klinicznie z zespołem delecji 6p25. Około 10% do 30% pacjentów z ARS ma mutacje PITX2 w 4q25, a 40% do 70% ma nieprawidłowości w genie FOXC1 lub PITX2. Mutacje heterozygotyczne w genie FOXC1 i PITX2 są stwierdzane odpowiednio u 16% i 10% chorych.
Przyczyny i dziedziczenie
Wyodrębniono i opisano trzy typy zespołu Axenfelda-Riegera. Różnią się od siebie przyczyną genetyczną, ta także obrazem klinicznym. Etiologia zespołu Axenfelda-Riegera jest związana z mutacjami w genach: PITX2 (locus: 4q25; typ I), delecja 13q14 (typ II) oraz FOXC1 (locus 6p25.3; typ III), które są dziedziczone w sposób autosomalne dominujący.
Produkty białkowe genów PITX2 i FOXC1 są czynnikami transkrypcyjnymi, co oznacza, że przyłączają się do DNA i pomagają kontrolować aktywność innych ważnych dla rozwoju genów. Czynniki te są aktywne przed urodzeniem w rozwijającym się oku, a także innych częściach ciała. Wydaje się, że odgrywają kluczową rolę w rozwoju embrionalnym, szczególnie w kształtowaniu się przedniego odcinka oka. Zatem mutacje PITX2 lub FOXC1, zakłócając aktywność innych ważnych genów, będą skutkować wadami przedniego odcinka oka. Ponadto osoby z mutacją PITX2, częściej są dotknięte wadami narządów innych niż oko.
Należy pamiętać, że zespół Axenfelda-Riegera również może wystąpić z powodu innych mutacji genetycznych, które jeszcze nie zostały zidentyfikowane i opisane. Wówczas etiologia zespołu u tych pacjentów jest nieznana.
Objawy i diagnostyka
Pierwsze objawy zespołu Axenfelda-Riegera oserwowane są w wieku noworodkowi-niemowlęcym. Obserwuje się głównie zaburzenia oczne, do których zaliczają się:
- cienka lub słabo rozwinięta tęczówka,
- corectopia (przemieszczona źrenica),
- otwory w tęczówce imitujące policorię,
- nieprawidłowości rogówki,
- jaskra (łac. glaucoma) - u około połowy pacjentów; możliwa już w okresie niemowlęcym, ale najczęściej pojawia się w późnym dzieciństwie lub w okresie dojrzewania; może doprowadzić do ślepoty.
Wiele dzieci dotkniętych zespołem prezentuje także charakterystyczne rysy twarzy:
- szeroko rozstawione oczy (hiperteloryzm oczny),
- telekantus (zwiększona odległość między kącikami wewnętrznymi oczu),
- spłaszczona środkowa część twarzy,
- hipoplazja (niedorozwój) szczęki,
- szeroki, płaski grzbiet nosa,
- wydatne, duże czoło.
 |
| Objawy zespołu Axenfelda-Riegera [4] A - tylny emsbriotokson B - hipoplazja podścieliska tęczówki i policoria C - nieregularna źrenica i corectopia D - zrosty tęczówkowo-rogówkowe w gonioskopii E - pasma tęczówki łączące tęczówkę z tylnym embriotoksonem w biomikroskopii ultrasonograficznej F-G - nieprawidłowości twarzoczaszki (szeroka płaska nasada nosa, hipoplazja szczęki, wąska warga górna i wywinięta warga dolna) H - nadmiarowa skóra wokół pępka I - oligodonbja i mikrodoncja |
Ponadto stwierdza się wady dentystyczne, jak mikrodoncja (nietypowo małe zęby) lub oligodoncja (zmniejszona liczba zębów). U niektórych dzieci obecne są dodatkowe fałdy skórne wokół pępka. Pozostałe, rzadziej występujące w zespole Axenfelda-Riegera wady, obejmują:
- wady serca np. ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej, wady zastawek (typ I i III),
- spodziectwo u chłopców,
- zwężenie odbytu,
- wady przysadki mózgowej, które przyczyniają się do powolnego wzrastania,
- osłabienie lub utrata słuchu (typ II i III).
Diagnostyka zespołu polega na stwierdzeniu cech klinicznych w badaniu fizykalnym i oftalmoskopowym oraz potwierdzeniu w badaniach genetycznych (należy pamiętać, że w niektórych przypadkach etiologia zespołu pozostaje nieznana). Jeżeli mutacja powodująca zespół jest znana, wówczas w danej rodzinie możliwe jest przeprowadzenie inwazyjnej diagnostyki prenatalnej. W rozpoznaniu różnicowym należy wykluczyć:
- hipoplazję tęczówki,
- pierwotną wrodzoną jaskrę,
- zespół Petersa.
Możliwości leczenia
Na chwilę obecną nie opracowano leczenia przyczynowego zespołu Axenfelda-Riegera. Pacjent powinien znaleźć się pod opieką okulisty i genetyka klinicznego, a także innych specjalistów, w zależności od potrzeb (np. kardiolog/kardiochirurg - wady serca; urolog - spodziectwo, otolaryngolog i audiolog - niedosłuch). Zaleca się regularną obserwację stanu pacjenta poprzez:
- coroczne badanie lampą szczelinową z gonioskopią, pomiarami ciśnienia wewnątrzgałkowego i badaniem dna oka (ocena pod kątem jaskry),
- autoperymetrię (automatyczne pomiary pola widzenia) - niezbędna przy podejrzeniu jaskry,
W przypadku jaskry wystarczy standardowa farmakoterapia. Jednakże jeśli leki kroplowe (beta-adrenolityki, alfa-agoniści i inhibitory anhydrazy węglanowej) okazują się być niewystarczające (ciśnienie wewnątrzgałkowe nie obniża się), wówczas wykonywany jest zabieg trabekulektomii z zastosowaniem antymetabolitów. Krople zawierające alfa-agonistów, należy stosować ostrożnie u małych dzieci z powodu ryzyka depresji układu nerwowego. W przypadku światłowstrętu u pacjentów z korektopią i polikorią, można zastosować soczewki kontaktowe w celu zakrycia otworów w tęczówce.
Spektrum chorób związanych z zespołem Axenfelda-Riegera może skutkować różnymi powikłaniami, zwykle dotyczącymi oczu (embriotokson tylny - obwodowe uszkodzenie rogówki oka, widoczny jako biaława linia widoczna na obwodzie tylnej powierzchni rogówki). U co najmniej połowy pacjentów z ARS rozwija się jaskra. Jak wspomniano wcześniej, jaskra wrodzona jest z mutacjami wgenach FOXC2 i PITX2. Jaskra może prowadzić do ślepoty lub częściowej utraty wzroku u dzieci, a niedowidzenie jest stosunkowo częstym powikłaniem jaskry dziecięcej. Pacjenci z mutacjami w FOXC1 oprócz powikłań ocznych i sercowych, mogą także utracić słuch.
Opracowano na podstawie:
- https://medlineplus.gov/genetics/condition/axenfeld-rieger-syndrome/
- https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=782
- Zamora EA, Salini B. Axenfeld-Rieger Syndrome. [Updated 2022 Oct 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538504/
- Zhang, Youjia, et al. "Heterogeneity of Axenfeld–Rieger Syndrome: Molecular and Clinical Findings in Chinese Patients." Frontiers in Genetics 12 (2021): 732170.
Komentarze
Prześlij komentarz