Zespół Aarskoga - dysplazja twarzowo-genitalna
Zespół Aarskoga jest rzadko występującym zespołem chorobowym zwykle dziedziczonym w sposób sprzężony z płcią. Jest zatem częściej stwierdzany u chłopców. Charakteryzuje się następującymi dysmorfiami: szerokie rozstawienie oczu, mały nos, długa rynienka podnosowa, rozszczep wargi oraz "wdowi szpic" ułożony z włosów na czole. Notowane są również anomalie rąk, stóp i niekiedy wady serca. Większość chłopców ma również nieprawidłowo rozwinięte genitalia (tzw. moszna szalowa, ang. shawl scrotum). Ponadto występuje łagodna niepełnosprawność intelektualna, a czasem również zaburzenia neurobehawioralne. U nosicielek mutacji można zaobserwować łagodne cechy zespołu, jak hiperteloryzm oczny i wdowi szpic. Zespół na chwilę obecną jest niewyleczalny, a podejmowane terapie są wspierające i podtrzymujące.
Synonimy:
- ang. Aarskog disease - choroba Aarskoga,
- ang. Aarskog-Scott syndrome, AAS - zespół Aarskoga-Scotta,
- ang. faciodigitogenital syndrome - zespół twarzowo-genitalny,
- ang. faciogenital dysplasia, FGDY - dysplazja twarzowo-genitalna,
- ang. Scott Aarskog syndrome - zespół Aarskoga-Scotta.
Numery w klasyfikacjach
OMIM
|
ORPHA
|
ICD-10
|
Rozpowszechnienie
Jest niedokładnie oszacowane, ponieważ pacjenci z łagodnymi cechami nie posiadają udokumentowanej diagnozy. Choroba uważana jest za występującą rzadko: 1 : 25 000. Opisano mniej niż 100 przypadków na całym świecie (40 jest potwierdzonych badaniami genetycznymi).
Przyczyny i dziedziczenie
Za wystąpienie zespołu Aarskoga odpowiedzialne są mutacja genu FGD1 (ang. faciogenital dysplasia 1 gene - gen dysplazji twarzowo-genitalnej typu 1) zlokalizowanego na ramieniu krótkim chromosomu X w pozycji 11.21 (Xp11.21). Zawiera on instrukcje dla prawidłowego wytwarzania białka znanego jako czynnik wymiany nukleotydów guaninowych (ang. guanine nucleotide exchange factor, GEF), którego zadaniem jest aktywowanie innego białka z grupy GTPaz, odgrywających ważną rolę w sygnalizacji komórkowej.
GTPazy będące enzymami, są wyłączane (inaktywowane) jeśli ulegają wiązaniu z cząsteczką zwaną GDP (guanozyno-5′-difosforan - budulec kwasu nukleinowego). Natomiast są uruchamiane (aktywowane), gdy połączą się z inną cząsteczką o nazwie GTP (guanozyno-5′-trifosforan), który jest przenośnikiem energii w komórce, także podczas ważnych procesów biologicznych związanych z przekazywaniem informacji genetycznej.
Białko FGD1 aktywuje enzym z grupy GTPaz, znany jako Cdc42 przez stymulację zamiany GDP na GTP. Gdy Cdc42 jest aktywna, wówczas przekazuje sygnały, które są kluczowe dla różnych aspektów rozwoju wewnątrzmacicznego i po urodzeniu dziecka, zwłaszcza dla rozwoju kości. Białko
FGD1 może również uczestniczyć w utrzymaniu (przebudowie) macierzy zewnątrzkomórkowej, która jest skomplikowaną siatką białek i innych cząsteczek tworzącą się w przestrzeniach międzykomórkowych. Poprzez ten proces białko FGD1 wydaje się odgrywać rolę w ruchu komórkowym (migracja) i przebudowie naczyń krwionośnych.
Skutkiem mutacji genu FGD1 jest zaburzone wytwarzanie wspominanego białka lub jego nieprawidłowe funkcjonowanie. Sygnały Cdc42 zostają nieprawidłowo zmienione, przez co rozwijają się wady charakterystyczne dla zespołu Aarskoga-Scotta.
Jedynie u około 20% pacjentów z zespołem Aerskoga-Scotta mutacja FGD1 jest wykrywalna. Przyczyna genetyczna pozostałych przypadków jest nieznana. Mutacja jest dziedziczona recesywnie w sprzężeniu z chromosomem płci. Zdecydowanie częściej zespół ten występuje u chłopców, ponieważ posiadają oni jeden chromosom X. Wystarczy tylko jedna nieprawidłowa kopia genu FGD1, by rozwinęły się objawy u chłopców. Dziewczynki mogą być nosicielkami lub nie odziedziczą zmiany genetycznej i będą zdrowe. Chore będą wówczas, gdy oboje rodziców przekaże im po wadliwym genie FGD1 - co jest jednak bardzo mało prawdopodobne. Nosicielki mogą prezentować łagodne objawy jak hiperteloryzm, niski wzrost i wdowi szpic.
Należy pamiętać, że zespół Aarskoga-Scotta może być też dziedziczony w sposób autosomalny dominujący i wówczas wystarczy jedna zmieniona kopia genu, by wystąpiły objawy zespołu - jednak wówczas przyczyna genetyczna jest nieznana. Podejrzewa się również możliwość występowania dziedziczenia autosomalnie recesywnego oraz mozaicyzmu germianlnego u matki.
Objawy i diagnostyka
 |
| Cechy dysmorficzne twarzy www.primehealthchannel.com |
Cechy zespołu widoczne są po urodzeniu dziecka. Do cech dysmorficznych, które są charakterystyczne dla zespołu Aarskoga zaliczamy:
- hiperterolyzm oczny - szerokie rozstawienie oczu; możliwe opadanie powiek i skośne do dołu ustawienie szpar powiekowych,
- mały nos, szeroki grzbiet nosa i przodopochylenie nozdrzy,
- długa rynienka podnosowa,
- poprzeczne zagłębienie w skórze poniżej wagi dolnej,
- nisko osadzone, wydatne uszy,
- wdowi szpic na linii włosów,
- niedorozwój szczęki,
- brachydaktylia - krótkie palce,
- klinodaktylia (zakrzywienie) palców piątych,
- przeprost stawów międzypaliczkowych bliższych i wygięcie dalszych stawów międzypaliczkowych (deformacja palców typu będzie szyjki),
- syndaktylia skórna - zrośnięte skórą niektóre palce,
- pojedyncza bruzda dłoniowa,
- krótkie i szerokie ręce oraz stopy,
- moszna szalowa (ang. shawl scrotum) - moszna otacza prącie jakby była owinięte szalem; moszna siodłowa (ang. saddle-bag scrotum) - fałd moszny znajduje się nad prąciem; moszna podzielona.
Chłopcy mają niski wzrost (nieznacznie lub umiarkowanie) w okresie dzieciństwa, co jednak się wyrównuje się do zdrowych rówieśników już w okresie dojrzewania. Obserwuje się także nadmiernie elastyczne ścięgna i stawy. U niektórych występują wady serca (np. stenoza tętnic płucnych, otwór w przegrodzie międzykomorowej) oraz rozszczep wargi i/lub podniebienia, wnętrostwo (brak jąder w woku mosznowym), spodziectwo (nieprawidłowe umiejscowienie ujścia cewki moczowej), powiększenie jąder, przepuklinę pępkową, przepuklinę pachwinową, zamknięty rozszczep kręgosłupa, zrośnięcie kręgów szyjnych, czy niedorozwój zęba II kręgu szyjnego (obrotnika). Mężczyźni posiadają możliwość reprodukcji. W postaci dominującej zespołu dodatkowo opisywano rozciągliwą skórę.
Rozwój intelektualny osób z zespołem Aarskoga-Scotta jest bardzo zróżnicowany. Niektórzy w okresie wczesnodziecięcym mogą doświadczać łagodnych problemów w uczeniu się i zaburzeń zachowania, podczas gdy inni wykazują normalny poziom inteligencji. W rzadkich przypadkach zgłaszano ciężką niepełnosprawność intelektualną. Zespół Aarskoga-Scotta może też przebiegać jako postać z deficytem uwagi i nadpobudliwością.
Diagnoza jest stawiana na podstawie zaobserwowanych cech klinicznych. Może zostać potwierdzona badaniami genetycznymi (mutacja FDG1) w niektórych przypadkach. Należy mieć na uwadze, że u większości pacjentów można nie wykryć przyczyny genetycznej.
Diagnostyka różnicowa:
- zespół Noonan,
- zespół SHORT,
- pseudohypoparatyroidyzm,
- zespół Robinowa,
- LEOPARD.
Diagnostyka prenatalna jest możliwa, jeśli znana jest mutacja wywołująca chorobę w danej rodzinie. Jednakże nie jest ona wymagana ponieważ objawy zespołu są tak łagodne i klinicznie niejednorodne, że mogą zostać niezauważone. Ponadto fenotyp nawet w obrębie jednej rodziny jest nie do przewidzenia (każdy "choruje inaczej").
Możliwości leczenia
Nie ma skutecznego leczenia przyczynowego zespołu Aaskoga-Scotta. Podawanie hormonu wzrostu w dzieciństwie nie skutkowało zadowalającymi efektami terapeutycznymi. Proponuje się jedynie leczenie wad towarzyszących i poprawę jakości życia.
Dziecko powinno zostać skonsultowane przez genetyka, pediatrę, endokrynologa, neurologa, ortopedę, chirurga ogólnego i rehabilitanta. Jeśli współwystępują wady serca - powinny zostać zoperowane przez kardiochirurga. Plastykę rozszczepu wargi i podniebienia wykonuje się w oparciu o obowiązujące procedury. Zabiegi są wykonywane prze chirurgów plastycznych. Leczenie operacyjne wykonywane jest także w przypadku przepuklin (chirurg ogólny), wnętrostwa i spodziectwa (urolog).
Zaburzenia zachowania i niepełnosprawność intelektualna wymagają szeroko rozumianego podejścia neuropsychiatycznego. Warto rozważyć psychoterapię i edukację seksualną.
Prognozy u pacjentów z zespołem Aarskoga są pomyślne. W miarę przypływu lat poprawie ulega stan umysłowy. Mężczyźni są płodni. Istotne jest rzetelne poradnictwo genetyczne.
Opracowano na podstawie:
Komentarze
Prześlij komentarz