Niedobór kinazy glicerolowej

Niedobór kinazy glicerolowej to rzadka choroba sprzężona z chromosomem płci, której istotą jest zaburzenie przemian glicerolu. Jej cechą charakterystyczną jest wysoki poziom glicerolu  w osoczu krwi i w moczu (hiperglicerolemia). Glicerol, zwany potocznie gliceryną, powstaje w wyniku hydrolizy tłuszczów oraz jest jednym z produktów fermentacji glukozy. Kinaza glicerolowa to enzym niezbędny do wchłaniania i metabolizowania glicerolu. Mutacje genu kinazy glicerolowej doprowadzają do niedoboru tego enzymu, co może się uwidocznić w epizodycznych wymiotach, zaburzeniach świadomości, czy też kryzysach neurometabolicznych. Istnieje też szansa, że choroba będzie przebiegać bezobjawowo.

Synonimy:

• hiperglicerolemia,
• gliceroluria,
• ang. glycerol kinase deficiency, GKD

Rozpowszechnienie: nieznane.

Dziedziczenie: recesywne, sprzężone z płcią (chromosomem X). Chorują na ogół chłopcy, rzadziej dziewczynki (aby choroba wystąpiła u dziewczynek - muszą być obecne mutacje na każdym z dwóch chromosomów X, czyli dziewczynka musi dostać od każdego rodzica chromosom X z mutacją). Niedobór kinazy glicerolowej występuje jako część tzw. zespołu przyległych genów (w locus: Xp21.3; monosomia Xp21, zespół delecji chromosomu Xp21), obejmujących geny: 

• DAX1 (którego mutacje są odpowiedzialne za wrodzoną hipoplazję nadnerczy i hipogonadyzm hipogonadotropowy),
• DMD (mutacje tego genu występują u chorych z dystrofią mięśniową Duchenne'a) 

Niedobór kinazy glicerolowej bywa też defektem izolowanym (wada występuje samodzielnie; mutacja w genie kinazy glicerolowej na chromosomie X). W takim przypadku przebieg choroby może być zarówno objawowy, jak i bezobjawowy. Genotyp nie wiąże się z fenotypem, czyli obecność mutacji w genach nie ma związku z wszelkimi wynikającymi z nich cechami fizycznymi lub zaburzeniami.

Objawy i diagnostyka

Choroba charakteryzuje się występowaniem kwasicy, hipoglikemii, wysokim poziomem glicerolu we krwi i w moczu, zezem, spastycznością oraz opóźnieniem wzrostu i rozwoju umysłowego. Przebieg i ciężkość niedoboru kinazy glicerolowej są zmienne nawet w obrębie jednej rodziny (od zaburzeń neurometabolicznych różnego stopnia, po postacie całkowicie bezobjawowe). 

W zależności od wieku wystąpienia objawów, niedobór kinazy glicerolowej jest klasyfikowany w trzech postaciach:

- dziecięcej (najcięższy),

- młodzieńczej,

- dorosłych (bezobjawowy, wykrywany przypadkowo).

Postać dziecięca uznawana jest za najcięższą. W jej przebiegu obserwowane są następujące objawy:

• trudności w karmieniu, zaburzenia odżywiania i słaby przyrost masy ciała, 
• wymioty, nieodwodnienie z utratą sodu, nadmiar potasu we krwi, 
• hipoglikemia (niski poziom glukozy we krwi),
• brunatne przebarwienia skórne podobne do występujących w chorobie Addisona (niewydolność kory nadnerczy i jej hipoplazja, niski poziom kortyzolu w surowicy krwi i wysoki poziom ACTH), 
• hipotonia mięśniowa,
• zaburzenia świadomości - osłupienie, postępujący letarg, śpiączka.

Postać dziecięca jest określana jako złożony niedobór kinazy glicerolowej, gdyż mutacja genu dla kinazy glicerolowej często współwystępuje z defektami sąsiadujących genów, odpowiedzialnych m.in. za wrodzoną hipoplazję nadnerczy i(lub) dystrofię mięśniową Duchenne’a z towarzyszącą niepełnosprawnością umysłową, drgawkami, postępującym letargiem, kwasicą ketonową, dysmorfią twarzy, nieprawidłowymi narządami płciowymi (wnętrostwo) i osteoporozą.

Łagodne dysmorfie twarzy obejmują:

• klepsydrowy kształt twarzy,
• hiperteloryzm oczny,
• zaokrąglone szczeliny powiek,
• esotropię (zez zbieżny),
• szerokie, spłaszczone płatki uszu,
• wywinięte ku dołowi usta ("opadające", obwisłe).

W postaci młodzieńczej choroby stwierdza się objawy podobne do zespołu Reye'a. Zaliczamy do nich epizodyczne wymioty, kwasicę i zaburzenia świadomości. Postać młodzieńcza występuje bardzo rzadko. Nietypową postacią choroby, jest także niedobór GK u dorosłych - rozpoznawany przypadkowo. Pacjenci dorośli wyglądają na zdrowych, ale stwierdza się u nich pseudohipertriglycerydemię, gdyż podwyższone stężenie glicerolu w osoczu może spowodować błędnie podwyższony poziom trójglicerydów we krwi.

Do rozpoznania choroby wystarczy stwierdzenie wysokiego poziomu glicerolu we krwi i w moczu. Badania gospodarki lipidowej ujawniają wysoki poziom trójglicerydów. Dziecko powinno trafić pod opiekę doświadczonego pediatry i genetyka, zostać skonsultowane przez lekarza zajmującego się leczeniem pacjentów z chorobami metabolicznymi, okulistę, neurologa, endokrynologa i innych specjalistów według potrzeb (np. terapeuta karmienia, neurologopeda, fizjoterapeuta)

Możliwości leczenia

W leczeniu stosuje się dietę niskotłuszczową, niedopuszczanie do długich okresów bez posiłku (posty są niewskazane) oraz stanów hiperkatabolicznych (jak: infekcje, uraz, oparzenie, gorączka, przetrenowanie). W zależności od zaleceń, potrzebna bywa suplementacja glikokortykosteroidów  i mineralokortykosteroidów oraz dożylne wlewy glukozy z insuliną.

Opracowano na podstawie:

1. O'Neill M. J. F. Chromosome Xp21 deletion syndrome. http://omim.org/entry/300679
2. Glycerol kinase. Genetics Home Reference. Dostęp z dn. 5.02.2016
3. Orphanet Dostęp z dn. 5.02.2016 r.
4. Damayanti R. S. et all. Glycerol kinase deficiency: residual activity explained by reduced transcription and enzyme conformation. European Journal of Human Genetics (2004) 12, 424–432. doi:10.1038/sj.ejhg.5201172 Published online 17 March 2004
5. Scheuerle A. et all. Dysmorphic features in patients with complex glycerol kinase deficiency. J Pediatr. 1995 May;126(5 Pt 1):764-7.
6. Centre for Arab Genomic Studies. Hyperglycerolemia. Dostęp z dn. 5.02.2016 r.
7. GeneDx. Test Information Sheet. Dostęp z dn. 5.02.2016.