Niedobór alfa1-antytrypsyny

Niedobór alfa1-antytrypsyny jest chorobą genetyczną, objawiającą się rozedmą płuc, marskością wątroby i rzadziej zapaleniem tkanki podskórnej. Ponadto charakteryzuje się niskimi wartościami Alfa1-AntyTrypsyny (AAT), czyli głównego inhibitora proteazy (PI) w osoczu krwi ludzkiej [1].

Alfa1-antytrypsyna zwana też alfa1-inhibitorem proteaz (A1-Pi, serpina 1) jest białkiem wytwarzanym i wydzielanym do krwi przez wątrobę. Zmniejszenie lub brak produkcji i wydzielania tego inhibitora doprowadza do uszkodzenia tkanek przez tzw. enzymy proteolityczne, które znajdują się we krwi i tkankach. Są to: elastaza i trypsyna [2].

Inne nazwy choroby: AATD, A1AD, genetyczna rozedma, genetic emphysema

Rozpowszechnienie: 1-5 / 10 000 [1]

W Europie i Stanach Zjednoczonych 1:2000 [3]

Przyczyny i dziedziczenie

Choroba dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Przyczyną są mutacje w genie SERPINA1 (14q32.1) kodującego alfa1-antytrypsynę [1,3]. Istnieją różne genotypy choroby. Prawidłowym jest określany jako PiMM występujący u 85% populacji. Postać klasyczna, ciężka związana jest z genotypem PiZZ lub PiSS. Inne genotypy skutkujące poważnymi zaburzeniami to: PiSZ, PiZ/Null, PiNull/Null. Z kolei lżejsza postać schorzenia związana jest z genotypami: PiMZ lub PiMS [3].

Objawy i diagnostyka

Choroba może być różnie nasilona, a jej przebieg różnić się między poszczególnymi chorymi. Niedobór może przebiegać zupełnie bezobjawowo lub w postaci śmiertelnego upośledzenia wątroby lub płuc.

Typ ZZ i SZ są czynnikami ryzyka rozwoju problemów oddechowych w postaci duszności i kaszlu oraz rozedmy płuc o wczesnym początku i obturacji dróg oddechowych we wczesnej dorosłości. Dodatkowo palenie papierosów i narażenie na pyły mogą sprzyjać szybszej progresji choroby.  Typ ZZ może też prowadzić do ostrego i przewlekłego zapalenia wątroby w dzieciństwie i wieku dorosłym, przedłużającej się żółtaczki po urodzeniu, połączonej z hiperbilirubinemią i nieprawidłowymi enzymami wątrobowymi. Marskość i niewydolność wątroby może wystąpić około 50 roku życia. Natomiast w bardzo rzadkich przypadkach pojawia się martwicze zapalenie tkanki podskórnej i wtórne zapalenie naczyń [1]. Pozostałe objawy mogą obejmować niezamierzoną utratę masy ciała, nawracające infekcje dróg oddechowych, zmęczenie oraz szybkie bicie serca w pozycji stojącej. U chorych dochodzi do deformacji klatki piersiowej na kształt beczkowaty [3].

Rozpoznanie jest sugerowane jeśli zostanie wykryty niski poziom AAT oraz dzięki ogniskowaniu izoelektrycznemu (określanie fenotypu) [1]. Zaleca się także określenie genotypu w przypadku niskich wartości AAT. "Badanie polega na analizie sekwencji kodującej genu AAT i określeniu obecności alleli M, S, Z i Null, a także na określeniu ich podtypów" [3]. W diagnostyce różnicowej trzeba wziąć pod uwagę zaburzenia krzepnięcia, żółtaczkę, hemochromatozę, chorobę Wilsona, wirusowe zapalenia wątroby oraz autoimmunologiczne zapalenie wątroby [1]. Niektóre osoby z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc lub astmą żyją z błędnym rozpoznaniem - niewykrytym niedoborem alfa1-antytrypsyny [3].

Możliwości leczenia

W leczeniu postaci płucnej zaleca się dożylną podaż AAT oraz szczepienia przeciw grypie i pneumokokom. Duszność można złagodzić stosując "wziewy" długotrwale rozszerzające oskrzela oraz kortykosterydy. W postaci schyłkowej niewydolności wątroby lub płuc rozważa się przeszczepy tych narządów. U chorych z marskością wątroby rokowanie jest zwykle poważne [1]. W przypadku osób z niedoborem alfa1-antytrypsyny potrzebna jest także rehabilitacja oddechowa oraz wsparcie żywieniowe. Zalecana jest konsultacja genetyczna [4].

Na podstawie:

1. Orphanet

2. Genesis

3. GHR

4. NORD