Zespół Sotosa

Zespół Sotosa to rzadka choroba genetyczna wyróżniająca się nadmiernym wzrostem  płodu  jeszcze przed urodzeniem, jak również po urodzeniu. Ponadto zauważalne są charakterystyczne dysmorfie twarzy, dolichocefalia (nadmiernie długa głowa) oraz głowa w kształcie odwróconej gruszki. Kolejnymi cechami zespołu są niepostępujące zaburzenia neurologiczne z towarzyszącą niepełnosprawnością intelektualną. Często też stwierdza się zaawansowany wiek kostny. Co ciekawe, mutację genu powodującą zespół Sotosa znamy dopiero od około dekady... [1, 2].

Inne nazwy choroby: gigantyzm mózgowy [1], cerebral gigantism [2]

Rozpowszechnienie: 1 na 14 000 żywych urodzeń. Chorują zarówno chłopcy, jak i dziewczęta [2].

Dziedziczenie

Za pojawienie się zespołu Sotosa odpowiada mutacja w genie NSD1 lub delecja w regionie, w którym znajduje się ten gen (na ramieniu długim chromosomu 5 (5q35.2-q35.3). Mutację NSD1 odkryto około 10 lat temu [2]. Jak dotąd jest to jedyny gen, który został powiązany z zespołem Sotosa, a nieprawidłowości w nim zidentyfikowano u około 80-90% chorych [1]. Gen NSD1 koduje białko warunkujące prawidłowy wzrost i rozwój [3]. Wspomniane mutacje są dziedziczone autosomalnie dominująco i pojawiają się de novo [1,2].

Należy pamiętać, że stwierdzenie mutacji w 5q35 może też świadczyć o zelpole Weaver'a. Zatem do potwierdzenia zespołu Sotosa oprócz badań genetycznych, konieczne jest zaobserwowanie typowych cech klinicznych. Badania genetyczne w kierunku zespołu Sotosa mogą zostać wykonane w miejscowościach, w których funkcjonują uczelnie medyczne. Część badań (zależy od mutacji) jest refundowana. Koszty badań są wysokie [1].

Objawy i diagnostyka

Objawy i przebieg zespołu Sotosa jest zróżnicowany. U poszczególnych osób może inaczej wyglądać.

Noworodki

- żółtaczka

- hipotonia mięśniowa

- trudności w karmieniu

- około 20% chorych dzieci ma: łagodne wady serca, a także wady układu moczowo-płciowego [1]

Niemowlęta i małe dzieci

- wczesne ząbkowanie

- zez

- częste infekcje górnych dróg oddechowych i związane z tym ryzyko upośledzenia słuchu

- skoliozy zwykle niewymagające operacji

- ryzyko pojawienia się nowotworów: guz Wilmsa, inaczej nephroblastoma, nerczak płodowy – złośliwy guz; nerki, rak wątrobowokomórkowy – rzadki pierwotny guz wątroby, potworniak okolicy krzyżowej; neuroblastoma, czyli nerwiak płodowy, ostra białaczka limfoblastyczna, chłoniak nieziarniczy, naczyniak, kostniakomięsak, ziarniniak olbrzymiokomórkowy żuchwy [1]

Cechy dysmorficzne

Anders NybergTwarz w zespole Sotosa
mun-h-center.se

- wydatne, wysokie i szerokie czoło
- cofnięta linia włosów nad czołem
- dolichocefalia (podłużna, duża głowa)
- hiperterolyzm oczny (szeroko rozstawione oczy)
- dolnoskośne ustawienie szpar powiekowych
- szpiczasty podbródek
- kształt głowy podobny do odwróconej gruszki
- wąskie, wysokie podniebienie
- duże uszy
- cechy dysmorficzne twarzy wyraźniejsze są w dzieciństwie; gdy dziecko dojrzewa, podbródek staje się bardziej wydatny i "kwadratowy"; u dorosłych cechy dysmorficzne są mniej charakterystyczne, ale zauważalna jest dolichocefalia, wydatny podbródek i cofnięta linia włosów [1]

Zdjęcia dzieci z zespołem Sotosa >> Geneva Foundation for Medical Education and Research

Objawy neurologiczne
- są bardzo częste i obejmują zaburzenia rozwojowe
- niezgrabne poruszanie się
- hipotonia mięśniowa
- niepełnosprawność intelektualna, IQ średnie (około 20% może mieć normalne IQ)
- 30% chorych doświadcza napadów drgawkowych [1]

Budowa ciała i zaburzenia rozwoju
- nadmierny wzrost przedurodzeniowy i pourodzeniowy
- intensywny wzrost do około 3-4 roku życia, później w górnych granicach normy (wyprzedzający o 2-3 lata rówieśników dziecka)
- masa ciała adekwatna do wzrostu dziecka, wiek kostny wyprzedzony o 2-4 lata
- u dorosłych nadmierny wzrost: mężczyźni od 193 cm do 203 cm, kobiety do 188 cm
- niższy wzrost u chorych posiadających mikrodelecje obejmujące duży obszar miejsca krytycznego chromosomu 5
- luźne stawy, duże ręce i stopy
- opóźnienia siadania, czołgania się i chodu (15-17 miesiąc)
- późniejsze opanowanie czynności wymagających koordynacji ruchowej jak np. jazda na rowerze, sport
- trudności w wykonywaniu czynności manualnych (uchwycenie i zabawa małymi przedmiotami) i niezręczność
- opóźnienie mowy (nawet do około 2-3 roku życia) [1]
- zaburzenia zachowania mogące negatywnie wpływać na nawiązanie relacji z innymi ludźmi (ADHD, fobie, obsesje i kompulsje, napady złości i zachowań impulsywnych)[3]
- większy stopień niepełnosprawności intelektualnej u chorych posiadających mikrodelecje obejmujące duży obszar miejsca krytycznego chromosomu 5 [2]

Różnicowanie:

• Rodzinny gigantyzm (rodzinny nadmierny wzrost)
• Sporadyczny gigantyzm
• Zespół Bannayana-Rileya-Ruvalcaby
• Zespół Beckwitha-Wiedemanna
• Zespół Marshalla-Smitha
• Zespół MOMO
• Zespół Nevo
• Zespół Perlmana
• Zespół Seipa-Berardinelliego
• Zespół Simpsona-Golabi-Behmel ( dysmorfia Simpsona)
• Zespół Weavera
• Niedobór receptorów ACTH
• Wrodzony przerost nadnerczy
• Aktywny hormonalnie guz przysadki, nadnerczy lub gonad
• Rodzinne przedwczesne dojrzewanie
• Zespół Klinefeltera
• Zespół Sanfillippo [1]
• Zespół łamliwego chromosomu X [2]

Możliwości leczenia
Z uwagi na fakt, iż w zespole Sotosa dochodzi do najróżniejszych zaburzeń. Dziecko, a później dorosły musi być pod opieką wielu specjalistów. Początkowo zalecane konsultacje obejmują:

- neonatologa/pediatry
- neurologa dziecięcego i neurochirurga
- kardiologa i kardiochirurga (USG serca)
- gastroenterologa
- endokrynologa
- urologa (USG nerek)
- laryngologa
- okulisty
- stomatologa
- ortodonty
- onkologa (nowotwory)
- ortopedy (badanie skoliozy co rok)
- fizjoterapeuty (hipotonia)
- logopedy
- psychologa
- pedagoga
- psychiatry [1]
Dzieci z zespołem Sotosa powinny być każdego roku badane pod kątem zaawansowania skoliozy, mieć wykonane okulistycznie, pomiar ciśnienia tętniczego oraz ocenę logopedyczną (mowa, umiejętności językowe). Powinny również przechodzić systematyczne badania bilansowe mające na celu określić stopień rozwoju dziecka. Dzięki tej ocenie możliwe jest wdrożenie odpowiednio szybko różnych form terapii, jak np. stymulacja rozwoju niemowląt, przedszkola i szkoły zintegrowane lub specjalne, wsparcie społeczne, fizykoterapia, terapia zajęciowa, terapia mowy i adaptacyjne wychowanie fizyczne.
Zespół Sotosa jest niewyleczalny, a postępowanie terapeutyczne jest wyłącznie objawowe. Dla rodzin w których urodziło się dziecko z zespołem Sotosa zalecana jest konsultacja genetyczna [2].

Na podstawie:
1. WSPÓLNIE.org
2. NORD
3. GHR