Ceroidolipofuscynoza neuronalna - choroba Battena

Ośrodkowy układ nerwowy (mózg i rdzeń kręgowy) jest jak gdyby centrum dowodzenia naszego organizmu. Tu mają początek wszelkie procesy myślowe, ruchowe, fizjologiczne. I również tutaj dochodzi do interpretacji bodźców, informacji i zjawisk. Aby ośrodkowy układ nerwowy prawidłowo funkcjonował – reszta organów też musi być zdrowa. Jeśli posypie się jeden z nich, prędzej czy później, zauważymy też niedomogę neuropsychiczną. Nierzadko choroby atakują od razu system nerwowy, co proawdopodobnie odbije się na całokształcie organizmu… Układ nerwowy, budują też nerwy obwodowe, odchodzące od „centrum”. Znajdują się one w całym organizmie, a ich zadaniem jest odbiór i przekaz impulsów elektrycznych – nerwowych. Uszkodzenie tych nerwów, również powoduje szereg zaburzeń. Komórki nerwowe są bardzo delikatne i wrażliwe. Bardzo łatwo ulegają degeneracji, a gdy coś się w nich odkłada – zwyczajnie zostają rozsadzone. Czasem takie dziwy powstają i w obwodowym i ośrodkowym układzie nerwowym… 

Jedną z takich chorób, jest ceroidolipofuscynoza neuronalna. Należy ona do zaburzeń niecodziennych, metabolicznych, spowodowanych mutacjami. Polega na odkładaniu się złogów tłuszczowych i białkowych w tkance nerwowej, ale również pozostałych tkankach organizmu. Zaliczamy ją więc do grupy chorób spichrzeniowych. Ceroidolipofuscynozy są różnorodną grupą wrodzonych chorób neurodegeneracyjnych (zwyrodnieniowych), których objawy najczęściej obejmują różnorodne zaburzenia neurologiczne. Są one różnie wyrażone – u jednych łagodniejsze, u innych cięższe.

Inne nazwy choroby:

- neuronalna ceroidowa lipofuscynoza,

- ceroidolipofuscynoza,
- Batten disease,
- NCLs,
- choroba Battena,
- Juvenile NCL,
- Spielmeyer-Vogt disease,
- Juvenile Neuronal Ceroid Lipofuscinoses.

 

Rozpowszechnienie: 1-9 / 1 000 000 dzieci. Choroba często występuje w Skandynawii.

Przyczyny i dziedziczenie: autosomalne recesywne /postać dorosłych – autosomalnie dominująca lub recesywna/.

Mutacje obejmują następujące geny:

- PPT1 (CLN1; locus 1p32),

- TPP1 (CLN2; locus 11p15; ),

- CLN3 (16p12) - najczęściej,

- CLN8 (8p23) – typ fiński,

- CTSD (CLN10; locus 11p15.5).

- CLN9 – gen niezidentyfikowany.

Choroba Battena jest spowodowana niedoborem enzymu, zapobiegającego odkładaniu się ceroidolipofuscyzyny w organizmie. Jest to szkodliwy produkt metaboliczny ulegający spichrzaniu głównie w układzie nerwowym – komórkach nerwowych (neurony). Nagromadzenie się metabolitów w komórkach nerwowych mózgu (które i tak są mocno zbite i ściśle przylegają do siebie), wywiera ucisk na struktury mózgu, co z kolei może sprzyjać ich uszkodzeniu.

Objawy i rozpoznanie

Pierwszymi objawami są najczęściej zaburzenia psychoruchowe (rzadziej wzrokowe, jak zwyrodnienie barwnikowe siatkówki), do których zaliczamy:

- nadaktywność dziecka,

- niespokojne zachowanie dziecka,

- nieodparta ciekawość wszystkiego,

- zachowania agresywne,

- bezsenność,

co może stać się przyczyną błędnego postawienia diagnozy ADHD, czy ADD, a tym samym nieprawidłowego leczenia. Dzieci często prezentują zachowania stereotypowe (stereotypie), objawiające się wkładaniem wszystkiego co możliwe do ust, gryzieniem lub ssaniem rąk, ubrań itp. W przebiegu choroby, dochodzi również do pogorszenia się wzroku z powodu zwyrodnienia barwnikowego siatkówki (pojawienie się jej powinno wzbudzić podejrzenie choroby). Pogorszenie widzenia jest szybkie i postępuje (zwykle w wieku 6 lat). Dzieci stają się niewidome w ciągu kilku lat.

 

W końcu, notuje się również napady epileptyczne (kilka lat po pogorszeniu widzenia) i upośledzenie umysłowe i otępienie. Charakterystyczne są także zaburzenia chodu. Dziecko czuje się niepewnie, gdy stoi i chodzi. Traci równowagę, upada. Ma również trudności ze skakaniem.

Choroba Battena została podzielona na dwa typy, w zależności od brakującego enzymu. Rozróżnia się zatem:

·        - Ceroidolipofuscynozę niemowlęcą i wariant dziecięcy, gdzie obserwuje się brak tioesterazy palmityno-białkowej;

·        - Ceroidolipofuscynozę późnoniemowlęcą, w której brakuje trójpeptydopeptydazy.

Opisano również rzadkie przypadki, w których nie wskazuje się zaburzeń wzrokowych, jako cech charakterystycznych. Pojawienie się demencji i padaczki, przemawia za typem fińskim (północnym) NCL (progressive epilepsy-intellectual deficit, Finnish type, Northern epilepsy variant).

Cechy w badaniach laboratoryjnych, enzymatycznych:

- limfocyty z dużymi wakuolami, wykrywane w mikroskopie świetlnym (optycznym) w rozmazie krwi,

- badania enzymatyczne – brak enzymów:

- tioesterazy palmityno-białkowej 1 /PPT1/;

- trójpeptydazy /TPP1/;

- katepsyny D /CTSD/.

Badania w kierunku choroby Battena, wykonuje Genomed Warszawa 

Badania prenatalne: możliwe na podstawie amniopunkcji genetycznej, jeśli rodzice posiadają już jedno chore dziecko. Badanie należy wykonać szybko, a do lekarza zgłosić się jeśli tylko istnieje podejrzenie ciąży.

Pomocy w zakresie diagnostyki prenatalnej choroby Battena udziela Stowarzyszenie Chorych na Mukopolisacharydozę i Choroby Rzadkie 

Diagnostyka różnicowa:

- choroby mitochondrialne,

- podostre stwardniające zapalenie mózgu,

- zespół Retta,

- ADHD/ADD.

Rokowanie: przeżycie kilkunastu lat; znane przypadki przeżycia czterech dekad.

Możliwości terapeutyczne

Choroba jest niewyleczalna. Jednak na całym świecie podejmuje się próby najróżniejszych terapii. Nadzieje pokłada się w komórkach macierzystych, bowiem już od 2006r., w USA rozpoczęto leczenie eksperymentalne z ich zastosowaniem. Terapia polega na wykonywaniu iniekcji z neuronalnymi komórkami macierzystymi. W badaniach na myszach laboratoryjnych uzyskano obiecujące wyniki (produkcja brakującego enzymu) po wstrzyknięciu komórek macierzystych.

Inne próby leczenia, obejmują terapię genową. Polega ona na bezpośredniej aplikacji genu w mózgu, którego nośnikiem ma być pewien wirus – jeszcze nie sprecyzowany. Więcej na ten temat, znajduje się w dziale terapii eksperymentalnej choroby Battena, na stronie poświęconej ceroidolipofuscynozie neuronalnej, utworzonej przez rodziców chorych dzieci. 

Dotychczasowe leczenie polega na opiece paliatywnej, szeroko rozumianym wsparciu, a także łagodzeniu napadów padaczkowych (leki, operacje). Zalecane są konsultacje psychologiczne i psychiatryczne oraz edukacja specjalna lub w systemie zintegrowanym.

Strona poświęcona ceroidolipofuscynozie neuronalnej >> tutaj 

Orphanet