Koitalne bóle głowy

Koitalne bóle głowy, znane również  jako bóle głowy związane z aktywnością seksualną, stanowią niewielki odsetek bólów głowy obserwowanych u ludzi. Były opisywane już przez Hipokratesa w okresie starożytności. Zwykle dotyczą mężczyzn, po czwartej dekadzie życia i pojawiają się podczas aktywności seksualnej. Dolegliwości występują głównie w fazie narastania napięcia seksualnego, tuż przed orgazmem lub  podczas orgazmu. Utrudniają funkcjonowanie seksualne i obniżają jego jakość. Czynnikami sprzyjającymi bólom koitalnym głowy mogą być: nadciśnienie tętnicze, nadwaga, miażdżyca, migreny, nadmierny stres w ciągu dnia, zmęczenie, liczne stosunki seksualne w krótkim czasie, a także pozycja klęcząca podczas zbliżeń. Bóle głowy mijają samoistnie po kilku godzinach lub dniach. Leczenie jest objawowe. Zaleca się również modyfikacje w stylu życia.

Synonimy:

• ang. benign coital cephalgia - łagodna koitalna cefalgia. 
• ang. primary headache associated with sexual activity - pierwotny ból głowy związany z aktywnością seksualną,
• ang. headache associated with sexual activity, HSA - ból głowy związany z aktywnością seksualną,
• ang. coital headache - koitalny ból głowy,
• ang. benign sexual headache, BSH - łagodny seksualny ból głowy.

Numery w klasyfikacjach:

OMIM	ORPHA	ICD-10
607504	-	G44.805

Rozpowszechnienie

Koitalne bóle głowy dotyczą 1% populacji. Występują 2-4 razy częściej u mężczyzn. Opisuje się dwa szczyty zachorowań. Pierwszy między 20.–24. rokiem życia oraz drugi, między 35.–44. rokiem życia. Zwykle jednak notuje się je u mężczyzn po 40. roku życia. W około połowie przypadków pacjentów z koitalnym bólem głowy, występują także migrenowe bóle głowy.

Przyczyny

Cykl rekcji seksualnych przebiega w czterech fazach. Pierwsza, to faza podniecenia. Druga określana jako plateu stanowi utrzymanie i spotęgowanie fazy podniecenia. Trzecia faza - to orgazm. Po nim następuje ostatnia faza, czyli odprężenie. W fazie podniecenia i plateu występują symptomy charakterystyczne dla każdej płci np. przekrwienie, obrzmienie i wzmożona lubrykacja narządów płciowych oraz ogólnoustrojowe, jak przyspieszenie oddechu (hiperwentylacja), przyspieszenie akcji serca (tachykardia) i wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Mechanizmem naczyniowym związanym z hiperwentylacją jest m.in. obkurczenie naczyń krwionośnych w mózgu. Podczas aktywności seksualnej dochodzi do zmian napięcia mięśniowego, co też stanowi duży wysiłek dla układu krążenia, oddechowego i mięśni. Ponadto zostaje również zaspokojona potrzeba bliskości.

Koitalne bóle głowy mogą pojawić się w fazie narastania napięcia, niedługo przed orgazmem (preorgazmiczny ból głowy). Uważa się, że istotą ich powstawania jest wzrost napięcia mięśniowego, związany z podnieceniem.

Natomiast ból rozwijający się podczas orgazmu, nazywany jest orgazmicznym bólem głowy. Ten z kolei wynika z przyczyn krążeniowych, jak nieprawidłowa autoregulacja naczyń krwionośnych, uwolnienie neurokinin, katecholamin czy serotoniny w okolicach naczyń krwionośnych, a także wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

W przyczynach koitalnych bólów głowy należy jeszcze rozważyć inne czynniki, jak np. metaboliczne i hormonalne oraz spadek ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. 

Ból koitalny występuje podczas każdego rodzaju aktywności seksualnej, również podczas masturbacji. Może też się pojawić podczas polucji nocnych. Należy podkreślić, że opisywany rodzaj bólów głowy nie jest związany z wadami anatomicznymi w obrębie głowy, czy też nowotworami. 

Czynnikami mogącymi wywołać koitalny ból głowy są:

• nadciśnienie tętnicze, 
• miażdżyca,
• nikła aktywność fizyczna,
• nadwaga i otyłość,
• zmęczenie i stresujący tryb życia,
• stres psychospołeczny,
• migrena,
• bóle głowy występujące rodzinnie,
• wysiłkowy ból głowy,
• klęcząca pozycja podczas stosunku,
• częste stosunki następujące zaraz po sobie,
• zdrada partnerska raczej nie stanowi czynnika ryzyka wystąpienia koitalnego bólu głowy.

Objawy i diagnostyka

Wyróżniono trzy typy koitalnych bólów głowy. Typ 1 (preorgazmiczny) - HSA1 - charakteryzuje się tępym, obustronnym bólem głowy i szyi, który powoli nasila się wraz ze wzrostem podniecenia seksualnego, minuty przed orgazmem (około 150 sekund przed). Towarzyszy mu wzmożone napięcie mięśni szyi i  żuchwy. Może trwać od kilku godzin do kilku dni. Przypuszcza się, że jest spowodowany skurczem mięśni podobnym do napięciowego bólu głowy.

Typ 2 - HSA2, określany również jako naczyniowy, to nagły, silny, pulsujący, eksplodujący ból głowy, który ma miejsce jednoczasowo z orgazmem lub niedługo po nim. Obejmuje okolice czoła lub rozlewa się na całą głowę. Trwa od kilku minut, do około dwóch dni. Niekiedy towarzysza mu inne objawy, jak nudności, wymioty, fotofobia lub wrażliwość na dźwięk. Może być spowodowany zwiększonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym. Bywa określany jako wariant migreny. 

Typ 3 - HSA3, to bardzo rzadko występujący ból głowy związany z aktywnością seksualną, określany również jako posturalny (po pionizacji postawy np. pozycja stojąca/klęcząca podczas stosunku). Jest spowodowany zmniejszeniem ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego, prawdopodobnie w wyniku naderwania oponowego podczas stosunku.

Jeśli ból głowy związany z aktywnością seksualną wystąpił po raz pierwszy, istotne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej. Konieczna jest konsultacja neurologiczna. Wykonywane są badania neuroobrazowe, a także pełne badanie neurologiczne. Należy wykluczyć:

• krwotok podpajęczynówkowy,
• udar niedokrwienny,
• udar żylny,
• malformacje naczyń mózgu,
• rozwarstwienie tętniaka mózgu.

Możliwości leczenia

Koitalne bóle głowy na ogół ustępują samoistnie. Profilaktycznie bywa wdrażana farmakoterapia indometacyną lub naratryptanem – przed planowaną aktywnością seksualną; a jeśli mimo leczenia ból nadal się utrzymuje, zalecane są: propranolol, bisoprolol, metoprolol, diltiazem, indometacyna. Niekiedy proponuje się ostrzykiwanie nerwu potylicznego większego środkami znieczulającymi miejscowo i sterydem (blokada nerwu potylicznego). 

Oprócz leczenia farmakologicznego należy edukować pacjentów z zakresu prozdrowotnego stylu życia, istoty wypoczynku, umiejętności radzenia sobie ze stresem (np. trening relaksacyjny). Istotne jest również skuteczne leczenie chorób podstawowych jak nadciśnienie tętnicze oraz samokontrola. U pacjentów z koitalnymi bólami głowy zaleca się zmniejszenie liczby stosunków w ciągu doby, a także utrzymywanie głowy podczas zbliżenia poniżej tułowia, ograniczenie ruchów kończyn dolnych i unikanie pozycji stojącej lub klęczącej podczas aktywności seksualnej.

Opracowano na podstawie:

1. Leśnicka A. K. Bóle głowy związane z aktywnością seksualną. Polski Przegląd Neurologiczny 2013; 9 (2): 63–68. 
2. Bordini C.A., Valade D. Headache associated with sexual activity. W: Martelletti P., Steiner T.J. (red.). Handbook of headache. Springer, Milan 2011: 387–393. 
3. Evers S., Schmidt O., Frese A., Husstedt I.-W., Ringelstein E.B. The cerebral hemodynamics of headache associated with sexual activity. Pain 2003; 102: 73–78. 
4. Frese A., Rahmann A., Gregor N., Biehl K., Husstedt I.W., Evers S. Headache associated with sexual activity: prognosis and treatment options. Cephalalgia 2007; 27: 1265–1270. 
5. OMIM. Headache associated with sexual activity. https://www.omim.org/entry/607504 2003-2012