Skombrotoksizm - zatrucie psującą się rybą

Rozluźniłam trochę atmosferę na blogu, z okazji przerwy świątecznej. Niemniej jednak podzielę się z Wami także dzisiaj garstką informacji o rzadko opisywanym zjawisku... Zgodnie ze staropolskimi obyczajami, na wigilijnym stole nigdy nie mogło zabraknąć ryb. Tradycyjnie były to raczej żyjątka słodkowodne, jak karpie, pstrągi, czy też szczupaki, sandacze i jesiotry. Aktualnie mamy szerszy wybór gatunków ryb. Częściej kupujemy nawet te, które pochodzą z odległych zakątków świata. Na dobre w naszym jadłospisie zadomowiły się łososie, ostroboki, tuńczyki, morszczuki, dorady, karmazyny i wiele innych. Ryby przemierzając długie odległości w transporcie, czy to morskim czy lądowym, muszą być przechowywane w ściśle określonych warunkach. Zaniedbanie w tym zakresie, nie tylko sprzyja psuciu się ryby, ale również stanowi niemałe zagrożenie dla zdrowia i życia konsumenta, który zdecyduje się kupić taką rybę... Skombrotoksizm, czyli zatrucie histaminą pochodzącą z niewłaściwie transportowanych i przechowywanych ryb, to jedno z bardzo nieprzyjemnych zatruć organizmu. Szczególnie niebezpieczne są ryby makrelowate (łac Scombridae) o ciemnym mięsie, takie jak tuńczyk, ostrobok, bonito, bonito skaczący, morszczuk i makrela! Zatrucie może być także spowodowane zjedzeniem sera szwajcarskiego, do którego produkcji wykorzystano zainfekowane mleko.

Synonimy:

• ang. Scombrotoxism - skombrotoksizm,
• ang. Scombrotoxic fish poisoning - skombrotoksyczne zatrucie rybą,
• ang. Scombroid Toxicity - zatrucie skombroidowe,
• ang. Mahi-Mahi Flush - rumień Mahi-Mahi,
• ang. Histamine Toxicity - zatrucie histaminą.

Rozpowszechnienie:
W Polsce nie prowadzi się rejestru zatruć histaminą. W Stanach Zjednoczonych jest to jedna z częstszych przyczyn zatruć u ludzi.

Przyczyny

Przyczyną zatrucia histaminą jest zjedzenie nieświeżej ryby. W warunkach normalnych histamina występuje w mięsie ryby na poziomie 0,1 mg na 100 g ryby. Jeśli jednak jest przechowywana w temperaturze powyżej 0-4°C, dochodzi do dekarboksylacji histydyny znajdującej się w mięsie ryb, co odbywa się z udziałem bakterii. Zwykle bakteriami odpowiedzialnymi za rozkład ryby są Escherichia coli, Vibrio, Proteus, Klebsiella, Clostridium, Salmonella i Shigella. Skutkiem dekarboksylacji histydyny jest zwiększenie ilości histaminy w rybach, do poziomu 25-50 mg na 100 g ryby. Histamina odpowiada za nieprzyjemny zapach psującej się ryby. 

Histamina u ludzi jest jednym z mediatorów stanu zapalnego. Jest wydzielana przez układ odpornościowy człowieka, m.in. w sytuacji kontaktu z czynnikiem alergizującym. Powoduje wystąpienie objawów uczuleniowych, jak kaszel, kichanie, zapalenie spojówek, obrzęk śluzówek gardła i dróg oddechowych, pokrzywka i biegunka.

Zjedzenie ryby skażonej histaminą doprowadza do wystąpienia reakcji alergicznej u wrażliwych osób, poprzez degranulację komórek tucznych. Mechanizm degranulacji jest podobny do alergii mediowanej przez histaminę.

Objawy i diagnostyka

Nie ustalono, jaki poziom histaminy w zepsutej rybie, wywołuje objawy u podatnych osób. Jest to indywidualna cecha każdego człowieka. Pierwsze objawy zatrucia mogą wystąpić już po kwadransie od zjedzenia posiłku rybnego. Czas ten może być jednak dłuższy - nawet do dwóch godzin po spożyciu ryby. Objawy obejmują:

• zaczerwienienie twarzy, szyi i kończyn górnych (rumień z wyraźnym odgraniczeniem od reszty ciała, nasilający się pod wpływem promieniowania UV),
• uderzenie gorąca, uczucie ciepła bez stanu podgorąckzowego czy gorączki,
• świąd skóry i pokrzywkę,
• zapalenie spojówek oczu (zaczerwienienie, świąd, łzawienie),
• obrzęk gardła i trudności w połykaniu (dysfagia), 
• pieczenie dziąseł i wzmożone pragnienie,
• bóle brzucha, nudności, biegunka,

rzadziej (zwykle u pacjentów z astmą lub chorobami układu krążenia):

• duszności i skurcz oskrzeli,
• tachykardia,
• duży spadek ciśnienia tętniczego krwi, zapaść krążeniowa,
• zaburzenia widzenia, zawroty głowy,
• uczucie zimna
• utratę przytomności.

W ciężkich przypadkach obserwuje się obrzęk naczynioruchowy, czyli obrzęk tkanki podskórnej i błon śluzowych spowodowany zwiększoną przepuszczalnością naczyń krwionośnych; obrzęk języka, trudności w oddychaniu, czy też zatrzymanie akcji serca i śmierć. Należy wspomnieć, że u pacjentów leczonych izoniazydem lub inhibitorami monoaminooksydazy reakcje skombrotoksyczne mogą być poważniejsze z powodu blokady histaminazowej w przewodzie pokarmowym.

Skobrotoksizm, o ile nie występują objawy zagrażające życiu, jest stanem samoustępującym po około 12-48 godzinach. Warto wiedzieć, że nawet ciężkie przypadki zatrucia ulegają poprawie po wdrożeniu leczenia w przeciągu kilku godzin.

Jak poznać nieświeżą makrelowatą rybę?
Raczej nie jest to proste, ponieważ zapach zepsucia jeszcze nie jest wyczuwalny węchem. Również wygląd ryby się nie zmienia. Niekiedy po ugotowaniu obserwuje się wzór przypominający plaster miodu na skórze ryby.
Wielu pacjentów zgłaszało, że podczas spożywania posiłku odczuwało "pieprzny smak" ryby. Gotowanie nie niszczy histaminy powstałej w wyniku rozkładu mięsa ryb.

Diagnozę reakcji skombrotoksycznej stawia się na podstawie wystąpienia objawów klinicznych zatrucia po zjedzeniu posiłku z rybą, szczególnie z rodziny makrelowatych. Rozpoznanie może być potwierdzone poprzez zbadanie niezjedzonego mięsa ryby, w którym zostaje ujawniony wysoki poziom histaminy. Po zjedzeniu ryby u pacjenta stwierdza się także podwyższoną histaminę w moczu i we krwi.

Skombrotoksizm należy różnicować z reakcjami alergicznymi na ryby, zawałem serca, zatruciem enterotoksynami gronkowcowymi oraz zatrucia innymi rybami i owocami morza np. ciguatera. Chory powinien zostać skonsultowany z lekarzem toksykologiem.

Możliwości leczenia

Leczenie skombrotoksizmu jest objawowe. W ostrej reakcji wdrażane są blokery receptorów H1 (klemastyna, hydroksyzyna, difenhydramina, loratadyna, cetyryzyna) i H2 (cymetydyna, ranitydyna). Węgiel aktywowany może być podawany, jeśli pacjent spożył mięso ryby nie dłużej niż godzinę temu.

U chorych z ciężką reakcją alergiczną podaje się sterydy, agonistów beta-2-adrenergicznych, bromek ipratropium i adrenalinę. W przypadku skurczu oskrzeli, obrzęku dróg oddechowych czy objawów wstrząsu - należy zastosować leczenie przeciwwstrząsowe (adrenalina, płynoterapia, wyrównywanie hipotonii).

Podsumowując, skombrotoksizm nie jest alergią na ryby, ale na skutki złego ich przechowywania. Pacjent powinien zostać pouczony, że nie powinien zjadać ryb o niepewnym pochodzeniu. Ponadto zaleca się także edukację rybaków/wędkarzy rekreacyjnych z zakresu prawidłowego przechowywania i transportu ryb.

***

Takim akcentem kończę i życzę wszystkim Czytelnikom Wesołych Świąt!

Opracowano na podstawie

1. McLauchlin J., Little C. L., Grant V. Mithani K. A. Scombrotoxic fish poisoning. Journal of Public Health, Volume 28, Issue 1, 1 March 2006, Pages 61–62,
2. Traylor J., Goldstein S. Histamine (Scombroid Toxicity, Mahi-Mahi Flush) Toxicity. StatPearls [Internet]. Last Update: October 27, 2018. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499871/