VALF - zapętlanie tętnicy kręgowej

Tworzenie się pętli tętnicy kręgowej jest rzadką przyczyną neuralgii szyjno-ramiennej (szyjnej radikulopatii) [1]. Neuralgia, zwana też potocznie nerwobólem i rwą, to dolegliwość bólowa wynikająca z uszkodzenia nerwu obwodowego. Zapętlanie tętnicy kręgowej dotyczy odcinka szyjnego i oprócz bólu, może stanowić przyczynę erozji (nadżerki) kręgów oraz naruszenia otworów międzykręgowych dla nerwów rdzeniowych. Tym samym powoduje ucisk na wspomniane nerwy, a także naczynia krwionośne przebiegające w okolicy. Przyczynia się do powstania niewydolności kręgowo-podstawnej. Choroba na ogół dotyczy osób dorosłych [2]. 

Przeoczenie wady w badaniach obrazowych jak rezonans magnetyczny, czy tomografia komputerowa odcinka szyjnego kręgosłupa miewa niebezpieczne dla pacjenta następstwa. Zalicza się do nich uszkodzenie tętnic podczas operacji chirurgicznej i/lub angiografii kręgowo-podstawnej, a także udar mózgu w przypadku wykonywania przezotworowych zewnątrzoponowych blokad sterydowych w leczeniu bólu [2].

Synonimy: ang.  vertebral artery loop formation, VALF

Częstość występowania: 2.7% z preparatów osób zmarłych [3]; 7,5% pacjentów z objawami szyjno-ramiennymi (wg jednego badania)[4]. Zapętlanie tętnicy kręgowej występuje jednakowo często u obu płci [1]. 

Przyczyny

Mechanizm tworzenia się pętli tętnicy kręgowej nie jest jeszcze jasny. Zakłada się, ze może być to skutek wydłużenia tętnicy lub zwężenia przestrzeni dyskowej, bądź też urazu [3]. Wada może być wrodzona lub nabyta [1]. 

Objawy i diagnostyka

Tętnice kręgowo-podstawne zaopatrują tylną część mózgu. Do niewydolności kręgowo-podstawnej dochodzi na skutek zwężenia tętnic, ponieważ do mózgu nie dociera wystarczająco dużo krwi, co też widoczne jest w objawach. Mogą być przewlekłe lub krótkotrwałe, a obejmują zawroty i bóle głowy, senność, zaburzenia widzenia, mowy, słuchu, drętwienia kończyn, potliwość i wykonywanie nagłych ruchów. U chorych objawy stwarzają większe ryzyko upadków.

Radikulopatia szyjna to dysfunkcja korzeni nerwowych w odcinku szyjnym kręgosłupa pojawiająca się na skutek ucisku na te korzenie. Ucisk odpowiada za wystąpienie ostrego, przenikliwego bólu szyi i bólu promieniejącego wzdłuż obszaru zaopatrywania danego nerwu. Bólom często towarzyszą parestezje (drętwienie, mrowienie, kłucie, rwanie, przebieganie prądu) i dyzestezja (nieprawidłowe czucie odbierane jako nieprzyjemne). Ponadto mogą też występować zaburzenia funkcji czuciowej lub ruchowej bez nasilonego bólu w szyi, barkach i kończynach górnych. Lokalizacja bólu zależy od miejsca w którym doszło do ucisku:

• korzeń C4; przestrzeń międzykręgowa C3–C4; obszar: dolna część szyi, mięsień czworoboczny, 
• korzeń C5; przestrzeń międzykręgowa  C4–C5; obszar: szyja, bark, przednia powierzchnia ramienia,
• korzeń C6; przestrzeń międzykręgowa  C5–C6; obszar: szyja, boczna powierzchnia ramienia i przedramienia, kciuk, 
• korzeń C7; przestrzeń międzykręgowa  C6–C7; obszar: szyja, tylna powierzchnia ramienia, grzbietowo-boczna część przedramienia, palec II i III,
• korzeń C8; przestrzeń międzykręgowa; obszar:  C7–C8 szyja, wewnętrzna powierzchnia ramienia, przyśrodkowa część przedramienia, palce IV i V, 
• korzeń Th1; przestrzeń międzykręgowa  C8–Th1; obszar: część przedramienia unerwiana przez nerw łokciowy łuk [5].

NEUROLOGY.ORG

Podsumowując, zapętlanie tętnicy kręgowej wokół korzenia nerwowego może objawiać się:

- zespołem szyjno-ramiennym z ostrym bólem promieniującym do potylicy, barku, górnej części klatki piersiowej,

- bólem korzeniowym przebiegającym wzdłuż obszaru zaopatrywanego przez dany nerw,

- drętwieniem, mrowieniami, nieprawidłowym czuciem, 

- przeszywającym bólem szyi i górnej części pleców,

- zawrotami głowy,

- jednak u większości przebiega bezobjawowo [3].

W diagnostyce wykonywane są badania obrazowe, jak np. tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Uwagę lekarza powinny zwrócić powiększone otwory międzykręgowe w odcinku szyjnym kręgosłupa. Oprócz tego wykonywana jest angiografia [2] i somatosensoryczne potencjały wywołane, w których wyniku stwierdza się wydłużony czas oczekiwania z zajętych korzeni nerwowych zajętych [6]. W diagnostyce różnicowej należy wziąć pod uwagę guzy, cysty, wady wrodzone, zespół górnego otworu klatki piersiowej oraz poszerzenie opony twardej [4].

Możliwości leczenia

Często wystarcza jedynie leczenie zachowawcze i objawowe [4]. Jednak preferowanym sposobem leczenia jest chirurgiczna dekompresja/mikrodekompresja nerwów rdzeniowych [1, 7]. Dokonywano także operacji naprawczych zapętlających tętnic. Efekt leczenia był również zadowalający [7]. Ulgę w dolegliwościach może przynieść umiejętnie dobrana rehabilitacja ruchowa, zabiegi fizykalne z wykorzystaniem ciepła oraz noszenie kołnierza ortopedycznego.

Na podstawie:

1. Paksoy Y. et all. Vertebral artery loop formation: a frequent cause of cervicobrachial pain. Spine (Phila Pa 1976). 2003 Jun 1;28(11):1183-8.
2. Doweidar A. Symptomatic Vertebral Artery Loop: A case report and review of literature. J Radiol Case Rep. 2014 May; 8(5): 35–41.
3. Petscavage J. et all. Vertebral Artery Loop Causing Radiculopathy: Important Implications. theassr.org 2008
4. Kim H.S. et all. Cervical Radiculopathy Caused by Vertebral Artery Loop Formation : A Case Report and Review of the Literature. J Korean Neurosurg Soc. 2010 Nov; 48(5): 465–468
5. Łukaszewska M. et all. Radikulopatia szyjna. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (38) 2014
6. Fink J. R. et all. Vertebral artery loop formation causing severe cervical nerve root compression. Neurology July 13, 2010 vol. 75 no. 2 192
7. Sakaida H. et all. Vascular reconstruction of a vertebral artery loop causing cervical radiculopathy and vertebrobasilar insufficiency. Case report.J Neurosurg. 2001 Jan;94(1 Suppl):145-9.