Zespół Segawy - dystonia wrażliwa na dopaminę

Zespół Segawy jest rzadką chorobą genetyczną charakteryzująca się nieprawidłowym sposobem poruszania się oraz dystonią, czyli grupą zaburzeń mięśniowych obejmujących mimowolne skurcze mięśni, zmuszające chorego do wykonywania nienaturalnych, bolesnych ruchów i przybierania specyficznej pozycji ciała. W zespole Segawy dystonia na ogół obejmuje kończyny dolne, rzadziej ramiona. Objawy zespołu mogą nasilać się i łagodnieć zależnie od pory dnia (cięższe popołudniu i wieczorem, łagodniejsze rano), a pojawiają się około 6 roku życia. Choroba nie wpływa na możliwości intelektualne człowieka. W zespole Segawy obserwuje się niedobór dopaminy i pozytywną odpowiedź terapeutyczną na leczenie preparatami lewodopy.

Inne nazwy choroby:

• autosomal dominant dopa-responsive dystonia (DRD) - autosomalna dominująca dystonia wrażliwa na dopaminę
• autosomal dominant Segawa syndrome - autosomalny dominujący zespół Segawy
• dopa-responsive dystonia (DRD) - dystonia wrażliwa na dopaminę
• DYT5 - dystonia typu piątego
• GTP cyclohydrolase 1-deficient dopa-responsive dystonia
• guanosine triphosphate cyclohydrolase I deficiency
• progressive dystonia with marked diurnal fluctuation
• Segawa disease - choroba Segawy

Rozpowszechnienie:
w Europie szacuje się na 1:1.000.000 -2.000.000 mieszkańców. W innych częściach świata pomiędzy 1:9.000.000 i 1:1.000.000

Przyczyny i dziedziczenie
Choroba dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. Za wystąpienie zespołu odpowiedzialna jest mutacja w genie GCH-1.

Objawy i diagnostyka
Objawy i nasilenie zespołu Segawy są cechami zmiennymi. Pierwsze pojawiają się około 6 roku życia, a niekiedy w późniejszym dzieciństwie i wczesnej dorosłości, a jej progresja zatrzymuje się w 4 dekadzie życia. Początkowo objawy obejmują zaburzenia chodu, jak niezdarny, nieskoordynowany chód wynikający z mimowolych skurczów mięśni, co też prowadzi do dystonii. Początkowo zajęte są kończyny dolne, zwłaszcza jedna stopa. Dystonie stopy mogą przypominać stopę końsko-szpotawą i stwierdza się w nich nadmierne odruchy neurologiczne. Dystonie w zespole Segawy rozprzestrzeniają się na kończyny dolne lub ramiona. Mogą przyczyniać się do rozwoju skrzywienia kręgosłupa. Rzadziej pojawiają się w nadgarstkach, karku, szczękach i twarzy. Notowane są również zaburzenia zachowania, nastroju, lęk i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

Dystonia w jednej części ciała to dystonia ogniskowa, 

w wielu częściach ciała - wieloogniskowa, 

w całym ciele - uogólniona.

Jak wspomniano wcześniej dystonia jest cięższa w godzinach popołudniowych lub wieczornych, niż o poranku (wahania dobowe objawów). Czasem też jest zupełnie na odwrót lub objawy pojawiają się tylko wieczorem. Dystonia i zaburzenia chodu nasilają się po treningu lub innym wysiłku fizycznym. Objawy na ogół są cięższe u kobiet.

Inne objawy to: sztywność, spowolnienie ruchów ramion i kończyn dolnych, zmęczenie i osłabienie, w okresie dojrzewania - drżenia pozycyjne/posturalne - wówczas gdy chory próbuje utrzymać pozycję ciała; mogą dotyczyć jednej połowy lub rozprzestrzeniać się na całe ciało .

Co istotne, zespół Segawy rozpoczynający się w okresie dojrzewania ma łagodniejszy przebieg. Natomiast mający początek w wieku dorosłym - przypomina chorobę Parkinsona (spowolnienie, drżenia, zaburzenia równowagi).

Zespół Segawy różnicujemy z:
- młodzieńcza forma choroby Parkinsona
- mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD, ICP)
- dziedziczną spastyczną paraplegią (HSP)
- autosomalnym recesywnym niedoborem GTPCH1
- autosomalną recesywną dystonią wrażliwą na dopaminę
- zaburzeniami metabolicznymi

Rozpoznanie zespołu Segawy  opiera się na dokładnym badaniu neurologicznym, analizie historii choroby pacjenta i występowania chorób w rodzinie. Lekarz identyfikuje charakterystyczne cechy zespołu oraz przeprowadza test leczenia małymi dawkami lewodopy. 
W badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego można wykryć pewne substancje będące metabolitami specyficznych białek. Zidentyfikowanie niskiego poziomu białek w płynie mózgowo-rdzeniowym pomaga potwierdzić zespół Segawy i odróżnić od chorób związanych z zaburzeniami neurotransmitterów. Aby pobrać płyn mózgowo-rdzeniowy neurolog wykonuje punkcję lędźwiową specjalną igłą i pobiera płyn do probówek. Potwierdzeniem diagnozy jest wykonanie badania genetycznego.

Możliwości leczenia
W zespole Segawy stosuje się małe dawki lewodopy, którą enzymy przekształcają w dopaminę. Dopamina nie przenika jednak przez barierę krew-mózg, dlatego też przepisuje się drugi lek, czyli karbidopę aby zapobiec przemianie lewodopy w dopaminę zanim ta przeniknie przez barierę krew-mózg. Bariera krew-mózg to naturalna ochrona przed przenikaniem substancji szkodliwych z krwi do mózgu.
Odpowiedź na leczenie lewodopą jest zmienna, ale jest także stosowana w celu diagnostycznym zespołu Segawy. Niektórzy szybko i całkowicie odpowiadają na leczenie lewodopą i dostrzegamy pełne odwrócenie objawów. U innych osób może to zająć nawet kilka miesięcy.
Chorzy leczeni lewodopą mogą doświadczać objawów zwanych dyskinezami (pojawianie się ruchów mimowolnych podczas wykonywania dowolnych ruchów). Dyskinezy słabną wówczas gdy obniżana jest dawka lewodopy. Jeśli później jest stopniowo zwiększana, dyskineza nie pojawi się ponownie. 
Test z lewodopą może być też stosowany w celu wykluczenia zespołu Segawy. Zatem podaż substancji nie spowoduje wówczas zmian w objawach choroby. U młodych dziewcząt może dojść do zaburzeń miesiączkowania w postaci zatrzymania miesiączki na dłuższy okres (nawet do 1,5 roku). Zjawisko ma zatem charakter przejściowy i niekoniecznie cykle menstruacyjne muszą być stymulowane terapią hormonalną.
Oprócz lewodopy, w razie potrzeby stosuje się jeszcze dodatkowe leczenie objawowe (zależne od zaobserwowanych objawów, polegające na ich eliminowaniu lub łagodzeniu). Konieczna jest także ostrożna rehabilitacja ruchowa (nadmierny wysiłek zwiększa ryzyko ataku choroby).

Na podstawie:
Segawa syndrome - Orphanet
Segawa syndrome - NORD