Ślepota – całkowity lub znaczny ubytek wzroku

Ślepotą określamy całkowite lub znaczne ubytki widzenia z powodu różnorakich przyczyn. Na ogół są to wady narządu wzroku, czyli oka, patologie neurologiczne, urazy mechaniczne i inne. Ślepota może być wrodzona, a więc towarzyszy dziecku już od pierwszych dni jego życia, bądź też nabyta w ciągu życia np. na skutek oparzenia oczu.

Przyjęło się, iż ludzi ze ślepotą wrodzoną określa się niewidomymi, natomiast tych, co utracili wzrokpóźniej – ociemniałymi. Osoby ociemniałe na ogół pamiętają jeszcze to, co udało się im zobaczyć. Im trudniej jest się przystosować do nowej sytuacji i normalnego funkcjonowania. Osoby niewidome, odsamego początku wypracowują sobie pewne mechanizmy i wyostrzają zmysły, po to by móc przezwyciężać napotykane trudności.
Badania okulistyczne u noworodków i małych dzieci są trudne doprzeprowadzenia, jednak współczesna medycyna i na to znajduje sposoby. W zapobieganiu ślepoty z

powodu retinopatii wcześniaków, w 4-6 tygodniu życia dziecka wykonuje się badanie oftalmoskopowe,które daje możliwość obejrzenia siatkówki oka. Ponadto jest pod stałą opieką okulistów. Badanie oftalmoskopowe jest badaniem przesiewowym we wczesnym wykrywaniu wady siatkówki, możliwe do wykonania w naszym kraju dzięki hojności Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Budowa oka i jego funkcje

Oko jest narządem zmysłu wzroku, odbierającym bodźce świetlne z otoczenia i przekształcającym je na wrażenia wzrokowe. Ośrodek wzrokowy znajduje się w płacie potylicznym kresomózgowia. Oko jest narządem kulistym, umiejscowionym się w oczodole czaszki. Oczy są narządem parzystym, czyli w warunkach prawidłowych występują jako para. Ich kształt warunkowany jest wypełnieniem galaretowatą substancją, zwaną ciałkiem szklistym, będąca pod określonym ciśnieniem.

Oko otaczają twardówka – włóknista błona z tkanki łącznej, która z przodu przechodzi w przezroczystą rogówkę. Twardówkę pokrywa naczyniówka – błona z naczyniami krwionośnymi, Razem z tęczówką i otaczającym ją ciałkiem rzęskowym, utrzymującym soczewkę oka we właściwym położeniu, tworzy błonę naczyniową oka.

Soczewka oka znajduje się między tęczówką, a ciałkiem szklistym i umożliwia ostre widzenie przedmiotów. Ma zdolność do tzw. akomodacji, czyli zmiany jej kształtu i odległości od siatkówki, w celu wyostrzenia obrazu widzianego z różnych odległości.

Tęczówka otacza źrenicę i jest kolorowa dzięki obecności określonego pigmentu. Jest bardzo umięśniona i wpływa na zmniejszenie lub zwiększenie dopływu światła do oka poprzez zwężanie lub rozszerzanie źrenicy.

Częścią receptorową oka jest siatkówka, utworzona z czopków i pręcików. Pręciki odpowiadają za widzenie nocne, czarno-białe, a czopki za widzenie kolorów i są wrażliwe na światło. Nagromadzenie czopków w siatkówce tworzy tzw. plamkę ślepą, stanowiącą połączenie tych komórek z nerwem wzrokowym, który przekazuje impulsy do ośrodka wzrokowego w płacie potylicznym kory mózgowej.

W oczodole znajduje się także gruczoł łzowy, wydzielający płyn nawilżający i oczyszczający powierzchnię oka. Funkcję ochronną oka pełni spojówka, pokrywająca jego przednią część.

Pierwsze objawy

U niemowląt pierwszym objawem mogącym zapowiadać poważne problemy ze wzrokiem jest brak uśmiechu dziecka w odpowiedzi na uśmiech „wysyłany” przez opiekuna, obserwowany po 6 tygodniu od planowanego rozwiązania ciąży, jak również brak kontaktu wzrokowego z rodzicami, brak skupienia wzroku i rozkojarzone ruchy oczu.

Przyczyny ślepoty i grupy ryzyka

Ślepota rozwija się z przyczyn genetycznych, związanych z rozwojem płodu i okresem okołoporodowym oraz nabytych w dalszym życiu. Do przyczyn genetycznych zaliczamy zaćmę wrodzoną, albinizm, dystrofię siatkówki i siatkówczaka. Ślepota jest również jednym z objawów towarzyszących głuchocie i upośledzeniu umysłowemu w zespole Ushera.

Przyczyny upośledzenia wzroku związane z rozwojem płodu i okresem okołoporodowym to zakażenia wrodzone, retinopatia wcześniacza, encefalopatia niedotleniowo-niedokrwienna, nieprawidłowości w budowie mózgu lub jego uszkodzenia oraz niedorozwój nerwów wzrokowych. Przyczyny postnatalne, a więc po urodzeniu dziecka, dotyczą czynników, które pojawiają się w miarę rozwoju i życia dziecka. Mogą to być urazy głowy i oczu, zakażenia, których skutkiem bywa utrata wzroku lub też zachorowanie na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, kiedy również może dojść do upośledzenia widzenia.

Grupy ryzyka znacznego upośledzenia wzroku, obejmują dzieci u których stwierdzono:

- obecność poważnej wady wzroku wśród członków rodziny,

- opóźnienie rozwoju psychoruchowego,

- skrajne wcześniactwo.

Leczenie i pomoc

Ślepotę można wyleczyć wtedy, gdy jej przyczyna do zwalczenia. Zazwyczaj odbywa się ono drogą chirurgiczną, a później korygowaniem za pomocą szkieł okularowych, soczewek kontaktowych. Niestety zdarza się tak, że ślepota jest nieodwracalna, czyli nie można jej wyleczyć.

W przypadku ciężkiej ślepoty dzieci muszą odbywać edukację indywidualną lub w specjalnych ośrodkach. Uczone są posługiwania się alfabetem Braille'a, co później znacznie ułatwia komunikowanie się i funkcjonowanie. Niektóre produkty spożywcze i leki, jak również książki i przewodniki turystyczne są wyposażone w informacje wytłoczone za pomocą alfabetu Braille'a.

Dla dzieci niewidomych niezwykle ważna jest stymulacja pozawzrokowa za pomocą dotyku i mowy. Dużą rolę w poprawie ich funkcjonowania przypisuje się specjalnie wytresowanym psom przewodnikom. Rodzice dziecka niewidomego powinni mu zapewnić bezpieczne środowisko niezbędne do rozwoju, warunki nauki i zabawy.

Aby polepszyć jakość obserwowanych obrazów, w miarę możliwości finansowych dziecko korzysta z okularów lub soczewek kontaktowych, specjalnych powiększalników i komputerów.

Poruszanie i identyfikację terenu ułatwia posługiwanie się specjalną laską, jak również życzliwość znajdujących się w pobliżu osób.

Z myślą o niewidomych stworzono także udogodnienia dźwiękowe np. przy przejściu dla pieszych, autobusach i tramwajach – obwieszczanie kolejnych przystanków, sygnalizowanie liczby pięter podczas poruszania się windą itp.

Innym czynnikiem poprawiającym poruszanie się niewidomych, są poziome oznaczenia wykonane materiałów termoplastycznych, umieszczane na stopniach i przy krawędziach chodnika lub peronu lub

przystanku autobusowego. Ich powierzchnia jest różnie profilowana i wyczuwana pod stopą. Ułatwiają one orientację w terenie i podnoszą poziom bezpieczeństwa.

Opracowano na podstawie:
1. Lissauer T., Clayden G, Milanowski A. (red. wyd. I polskiego), Pediatria, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2009
2. Suder E., Brużewicz S., Anatomia człowieka. Podręcznik i atlas dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2004
3. http://www.oko.info.pl/index.php?body=1101 z dn 9.02.2012
4. http://wosp.org.pl/medycyna/retinopatia_wczesniakow#jakdiagnozowac z dn. 9.02.212