Demencja – jak leczyć?

Leczenie zespołów otępiennych, jest wyzwaniem dla współczesnej medycyny. Jak dotąd nie udało się otrzymać leku, który by zniwelował i tak nie do końca poznane, przyczyny demencji. Pewne otępienia są odwracalne. Przedstawiono je w poprzednim artykule o demencji. W ich przypadku wystarczy wyeliminować czynnik sprawczy i przejść odpowiednią rehabilitację, by powrócić do zdrowia, na zadowalającym poziomie.

Inaczej ma się sprawa z otępieniami, które nie ustępują i trwają nadal, pogłębiając się i upośledzając całokształt życia osoby chorej. W zależności od przypuszczalnej przyczyny demencji, stanu zdrowia pacjenta i stopnia zaawansowania otępienia dobiera się leki, rehabilitację i psychoterapię. Powinny być one dopasowane indywidualnie do potrzeb i oczekiwań pacjenta, jak również jego najbliższych. Nie zatrzymają one jednak postępu choroby i nie cofną zmian zwyrodnieniowych. Leczenie tych chorób jest zatem objawowe, mające na celu poprawić komfort życia chorego i zmniejszyć jego cierpienie. Specjaliści, których umiejętności i doświadczenie jest wykorzystywane w terapii otępień, to lekarze rodzinni, psychiatrzy, neurolodzy i geriatrzy – jeśli chodzi o osoby starsze.

Po zebraniu szczegółowego wywiadu chorobowego, konsultacjach neurologicznych, psychiatrycznych i innych, w zależności od potrzeby, a także po wykonaniu badań laboratoryjnych, elektrofizjologicznych i obrazowych – ustala się rozpoznanie, dzięki któremu możliwe jest obranie właściwej strategii leczenia. Lekarz powinien też wysłuchać wszelkich skarg chorego, dotyczących każdego dyskomfortu, po to, by pomóc mu zwalczać wszelkie bariery, utrudniające codzienne funkcjonowanie.

Leczenie odwracalnych zespołów otępiennych

Terapia otępień o odwracalnej etiologii, zależy od czynnika sprawczego. Eliminuje się epicentrum zespołu otępiennego, czyli np. stosuje się leczenie:

- neurochirurgiczne, w przypadku guzów OUN, wodogłowia komunikującego

- endokrynologiczne, jeżeli mamy do czynienia z niedoczynnością tarczycy, niską glikemią (na ogół z powodu wyspiaka trzustki)

- infekcji (kiła, zapalenie opon mózgowych)

- zatruć (tlenkiem węgla, metalami ciężkimi)

- niedoborów (witaminy z grupy B)

- immunologiczne (terapia HIV, sarkoidozy i kolagenoz)

Niekiedy też bywa konieczna zmiana przyjmowanych leków, gdyż i te mogą wpływać na pojawienie się zespołu otępiennego. Do takich medykamentów zalicza się:

- leki uspokajające (benzodiazepiny, brom, hydroksyzyna)

- leki nasenne

- leki przeciwdepresyjne

- leki przeciwpadaczkowe

- środki antyarytmiczne

- leki przeciwnadciśnieniowe (np. klonidyna – Iporel)

- leki antycholinergiczne (leki przeciwparkinsonowskie, np. Akineton, Parkopan, Artane, Pridinol, Cogentinol)

- steroidy

Oczywiście, otępienie może pojawić się z wielu innych przyczyn, nie ujętych w tym artykule. Każde podejrzenie takiego stanu, musi być indywidualnie i wnikliwie analizowane, w celu szybkiej i skutecznej walki, z tym zaburzeniem.

Choroba Alzheimera

Leczenie choroby Alzheimera odbywa się wielokierunkowo. Otępieniu temu, oprócz zaburzeń pamięci, często towarzyszy depresja, bezsenność. Chory bywa też agresywny i pobudzony. Stąd istnieje niejednokrotnie konieczność wdrożenia leków przeciwdepresyjnych, takich jak leki blokujące receptory adrenergiczne i serotoninergiczne (ang. noradrenergic and specific serotoninergic antidepressants – NaSSA) do których zaliczamy np. mirtazapinę (Esprital, Mirzaten, Remeron, Ramirta Oro, Mirtagen, Mirtazapine) oraz zastosowanie leków neuroleptycznych, nowej generacji – np. risperidon (Rispolept, Ziperid, Risset) i klozapina (Leponex, Klozapol), wykazujących działanie przeciwpsychotyczne. Oprócz tego, duże znaczenie przypisuje się terapii inhibitorami esterazy acetylocholinowej, czyli:

• donepezyl (Aricept, Cogiton, Yasnal, Donecept)
• riwastygmina (Exelon, Ristidic, Nimvastid)
• galantamina (Nivalin)

Są to lekiy, których działanie odzwierciedla się w poprawie pamięci i zachowania. Mają niestety całe mnóstwo objawów ubocznych. Mimo to jednak zaleca się je stosować w pierwszym etapie choroby.

Kolejny lek, który znalazł zastosowanie w leczeniu choroby Alzheimera, to agonista receptora NMDA, czyli memantyna (Axura, Ebixa) Jest to środek, mający wpływać ochronnie na układ nerwowy, ale też wspomagać procesy poznawcze, takie jak myślenie, uczenie, pamięć itp.

Inne substancje, jakie zaleca się osobom cierpiącym z powodu tego otępienia, są leki poprawiające krążenie krwi w naczyniach mózgu i jego funkcjonowanie:

• nicergolina (Nicergolin, Nicerin, Adavin)
• wyciągi z miłorzębu japońskiego (Bilobil, Tanakan, Gingkofar)
• piracetam (Lucetam, Memotropil, Nootropil, Biotropil)
• prekursor choliny (Gliatilin)
• selegilina z witaminą E (Jumex, Segelin, Segan)

Otępienie z ciałami Lewy'ego

W przypadku tego rodzaju otępienia, zaleca się stosowanie inhibitorów esterazy cholinowej. Jak wspomniano w poprzednim artykule, w otępieniu z ciałami Lewy'ego nie wolno podawać pacjentowi neuroleptyków, czyli leków przeciwpsychotycznych. Mogą one wywołać u chorego ostre objawy zespołu parkinsonowskiego.

Zespoły otępienne na tle naczyniowym

Leczenie otępień naczyniowych to nic innego jak profilaktyka niedokrwienia mózgu i terapia prokognitywna. Profilaktyka pierwotna niedokrwienia mózgu (czyli zapobieganie incydentowi niedokrwienia), obejmuje zmianę stylu życia oraz leczenie chorób, stanowiących ryzyko wystąpienia udaru niedokrwiennego. Zalicza się tu:

- powstrzymywanie się od palenia papierosów

- ograniczenie picia alkoholu

- ustabilizowanie ciśnienia tętniczego krwi

- uregulowanie gospodarki lipidowej

- zwalczanie cukrzycy

- stosowanie dawek profilaktycznych kwasu acetylosalicylowego, czyli potocznie zwanej aspiryny (Acard, Polocard)

- zwiększenie aktywności fizycznej, stosowanie lekkostrawnej diety

Elementy profilaktyki wtórnej, czyli zapobieganie kolejnemu niedokrwieniu mózgu, to:

- stosowanie profilaktycznych dawek aspiryny

- włączenie leków hamujących agregację płytek krwi, takich jak klopidogrel (Clopidogrel, Plavix, Zyllt), tiklopidyna (Aclotin, Ticlo)

- włączenie przeciwzakrzepowego acenokumarolu (Acenokumarol, Syncumar, Sintrom), w przypadku występowania migotania przedsionków

- leczenie nadciśnienia

- kontrola poziomu glukozy we krwi

- zaprzestanie palenia papierosów

- zmiana diety

- podejmowanie odpowiednio wczesnej rehabilitacji po udarze i aktywności fizycznej

Leczenie prokognitywne, polega na przyjmowaniu inhibitorów esterazy acetylocholinowej, leków poprawiających ukrwienie mózgu, jak również przeciwdepresyjnych SSRI i neuroleptyków nowej generacji.

Metody niefarmakologiczne, wspierające leczenie zespołów otępiennych

Takie leczenie wspomaga leczenie farmakologiczne. Nie zastąpi całkowicie terapii za pomocą leków. Do głównych metod leczenia niefarmakologicznego zaliczamy:

• terapię prokognitywną - jej celem jest poprawa pamięci i sprawności intelektualnej; wymaga aktywnej współpracy pacjenta i terapeuty; ćwiczenia nie mogą być ani za łatwe, ani za trudne, konieczne jest wypośrodkowanie stopnia ich trudności, w uzależnieniu od pacjenta i zaawansowania choroby
• terapię walidacyjną – redukuje lęk i niepokój, koryguje tożsamość chorego i jego zachowania społeczne, poprzez możliwość ustalenia stopnia ważności, odpowiedzialności i celowości jego działań, np. na drodze uważnej rozmowy i pomocy w hierarchizacji problemów lub towarzyszenie choremu, milczenie wraz z nim
• terapię zajęciową – ma poprawić codzienne funkcjonowanie i wypracować prawidłowe nawyki, sprawiać przyjemność; mogą to być zajęcia, które w przeszłości dawały satysfakcję (robótki na drutach, majsterkowanie, malowanie, pielęgnacja kwiatów); to także nauka samoobsługi, obejmującej przygotowanie posiłków, sprzątanie, ubieranie, czynności higieniczne, dysponowanie kwotą pieniędzy; terapia przeciwdziała izolacji chorego człowieka i wzmaga w nim uczucie, że jest potrzebny
• trening orientacji w rzeczywistości – polega na przypominaniu choremu jego danych personalnych, imion współmałżonka, dzieci, miejsca pobytu, a także wielokrotne przedstawianie się
• terapię środowiskową – polega na stworzeniu osobie chorej bezpiecznego i przyjaznego środowiska, w którym pacjent czuje się swobodnie i nic go nie krępuje; praca w grupie
• terapię reminiscencyjną – polega na przypominaniu osobie chorej, wydarzeń z jej przeszłości, np. podczas oglądania albumów ze zdjęciami, oglądanie wtedy nakręconych filmów, piosenek, wspominanie znaczących zdarzeń
• arteterapię – czyli terapia sztuką; w zależności od stopnia zaawansowania choroby, dobiera się odpowiednią technikę: malowanie, rysowanie, wyklejanie, kolorowanie; lepienie z plasteliny, gliny; proste origami; wykonywanie „maskotek” z włóczki, okazjonalnych ozdób – pozwala się między innymi na samodzielny dobór kolorów i materiału, co wspomaga wyrażanie siebie w sztuce
• kinezyterapię – ćwiczenia ogólnousprawniajace, wykonywane pod czujnym okiem doświadczonego rehabilitanta
• muzykoterapię – polega na słuchaniu ulubionej muzyki chorego, śpiewaniu tych piosenek, klaskaniu do rytmu, grani na instrumentach, jak również poruszaniu się w takt muzyki, wspólnym tańczeniu; osoby starsze mogą być zainteresowane śpiewaniem pieśni religijnych
• dogoterapię – polega na włączeniu do procesu leczniczego psów.

Źródła:

1. Heitzman J., Psychiatria podręcznik dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2007

2. Cameron D. A., Psychiatria crash course, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2009 (wydanie polskie I pod redakcją Sławomira K. Sidorowicza)

3. Prusiński A., Neurologia praktyczna, PZWL, Warszawa 2001

4. Wieczorowska-TobisK., Talarska D., Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne podręcznik dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2008

5. Jaracz K., Kozubski W., Pielęgniarstwo neurologiczne podręcznik dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2008

6. http://www.otzp.pl/