Zespół delecji terminalnej 11q, czyli zespół Jacobsena

Delecja to rodzaj mutacji w obrębie chromosomu, która polega na utracie fragmentu DNA, a w przypadku zespołu Jacobsena – utracie terminalnego (czyli końcowego) odcinka dłuższego ramienia chromosomu 11, który obejmuje prążek 11q24.1. Cechami wyróżniającymi zespół są specyficzne zmiany w obrębie twarzy (zwane dysmorfiami), upośledzenie umysłowe, mały wzrost, wrodzone wady serca, a czasem nawet skaza krwotoczna (ryzyko masywnych krwotoków, zagrażających życiu). Zespół Jacobsena był zidentyfikowany jako jeden z pierwszych zespołów przyległych genów.

Zespół przyległych genów jest spowodowany delecją (utratą) dwóch lub więcej genów, których loci (zajmowany przez dany gen obszar chromosomu) sąsiadują na chromosomie. Do zespołów przyległych genów, należą: zespół Smith-Magenis, zespół TSC2/PKD1, zespół Pradera-Williego, zespół Williamsa, zespół Potocki-Shaffera, zespół Potocki-Lupskiego, zespół przyległych genów BOR-zespół Duane'a-wodogłowie, zespół VCFS, zespół Langera-Giediona, zespół WAGR.

Inne nazwy choroby: zespół delecji 11q, Jacobsen syndrome, 11q deletion, JBS, DEL11q ter, DEL11q23.3, Distal deletion 11q, Distal monosomy 11q, Monosomy 11qter, Partial deletion 11q, Telomeric deletion 11q, 11q terminal deletion disorder.

Rozpowszechnienie: mniej niż 1:1000 000 w populacji; 1:100 000 urodzeń – ze stosunkiem kobiet do mężczyzn, wynoszącym 2:1. Do roku 2009 opisano 200 przypadków zespołu.

Przyczyny i dziedziczenie

Jak wspomniałam wcześniej dochodzi do delecji (utraty) terminalnego (końcowego) odcinka dłuższego ramienia chromosomu 11, który obejmuje prążek 11q23.1 lub 11q24.1. W przypadku większości osób z zespołem Jacobsena, jeden chromosom 11. jest zdrowy, ale w drugim 11. chromosomie, na jego długim ramieniu (q) dochodzi do delecji. Delecja występuje de novo u 85% zgłaszanych przypadków, w 15% przypadków wynika z niezrównoważonej segregacji w rodzinnej translokacji (mutacja polegająca na zmianie miejsca fragmentu chromosomu lub chromosomu) zrównoważonej (podczas przeniesienia fragmentu/chromosomu nie dochodzi do zmiany ilości materiału genetycznego, ale do zmiany jego rozmieszczenia w genomie, co może nie objawiać się fenotypowo (nie będzie choroby), ale może być przekazane potomstwu) lub z innych rearanżacji chromosomowych. Czasem dochodzi do mozaikowatości, czyli u danej osoby część komórek ciała ma zdrowe chromosomy, a część z delecją. Taki stan charakteryzuje się zwykle lżejszym przebiegiem.

Objawy i diagnostyka

Wynikają z utraty genów w ramieniu długim chromosomu 11. Zespół Jacobsena jest złożoną anomalią wrodzoną/upośledzenieniem umysłowym (multiple congenital anomaly/mental retardation (MCA/MR). Jego najczęstsze obajwy obejmują:

- przed- i poporodowe zahamowanie wzrostu,

- opóźnienie psychoruchowe,

- charakterystyczne dysmorfii twarzy: deformacje (zniekształcenia) czaszki, hiperteloryzm, opadanie powiek, rozszczep powiek (coloboma), zmarszczka nakątna, przeciwwskośne ustawienie szpar powiekowych, szeroki grzbiet nosa, krótki nos, usta w kształcie litery V, małe i nisko osadzone uszy, odwrócone ku tyłowi.

Jeżeli występują zaburzenia krzepnięcia krwi, w postaci małopłytkowości lub pancytopenii (niedobór wszystkich komórek krwi). Częstymi wadami są wady serca, nerek, przewodu pokarmowego, genitaliów, ośrodkowego układu nerwowego i szkieletu kostnego. Stwierdza się także anomalie oczne, uszne, immunologiczne, a także hormonalne.

Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu objawów klinicznych (deficyt intelektualny, dysmorfizm twarzy i trombocytopenia) oraz potwierdzenie przez analizę cytogenetyczną. Diagnostyka różnicowa obejmuje zespół Turnera i Noonan, a także małopłytkowość nabytą z powodu sepsy.

Diagnostyka prenatalna jest możliwe dzięki analizie cytogenetycznej amniocytów (z płynu owodniowego) lub próbek kosmówki (biopsja kosmówki).

Możliwości terapeutyczne

Postępowanie terapeutyczne powinno być interdyscyplinarne i wymaga oceny dziecka przez pediatrę, kardiologa dziecięcego, neurologa i okulistę. Badania słuchu, badania krwi, hormonalne i immunologiczne oceny i obserwacja powinny uwzględniać każdego z pacjentów.

Wady serca mogą być bardzo poważne i wymagać operacji serca w okresie noworodkowym. Noworodki z zespołem Jacobsena mogą mieć tudności w karmieniu i wtedy trzeba rozważyć założenie sondy do żołądka. Szczególną uwagę należy poświęcić zaburzeniom hematologicznym.

Około 20% dzieci umiera w ciągu pierwszych dwóch lat życia, najczęściej z powodu powikłań związanych z wrodzonymi wadami serca, rzadziej z krwawieniem. U pacjentów, którzy przeżyli okres noworodkowy i dziecięctwa, długość życia pozostaje nieznana.

Na podstawie: Orphanet 

Photo come from >> ScienceDirect