Powikłania sterydoterapii: otyłość cushingoidalna i malinowe rozstępy

Niestety ludzie zapadają coraz częściej na różne choroby. Jedne bardziej znane, inne mniej. Jedne wymagają specjalnych terapii, na innych próbuje się eksperymentalnych. Sterydy, a raczej steroidy są to leki od dawna znane medycynie i stosowane w leczeniu najróżniejszych chorób, zwłaszcza zapalnych. Wielu z nas na pewno pomyśli, że to te same sterydy, którymi raczą się sportowcy w celu zwiększenia masy mięśniowej. Jednak nic bardziej mylnego, w lecznictwie o jakim mówimy stosowane są kortykosterydy.

Kortykosterydy są to hormony produkowane przez korę nadnerczy (nadnercza to małe struktury anatomiczne - narządy będące gruczołami) charakteryzujące się m.in. działaniem przeciwzapalnym (kortyzon). Pozostałe hormony steroidowe to: estrogeny (hormony kobiece), androgeny (hormony męskie). Hormony sterydowe są syntezowane z cholesterolu. Jeśli chodzi o sterydoterapię wykorzystywane są w niej hormony nadnerczy.

Kapturki na nerkach...
Jak nazwa wskazuje - nadnercza - to narządy "na nerkach". Schematycznie można je opisać jako kapturki przykrywające górny biegun nerki. Nadnercze zbudowane jest z kory i rdzenia nadnerczy. Kora stanowi "okrycie" wnętrza, czyli rdzenia. Kora nadnerczy wydziela:

• mineralokortykoidy – zatrzymują wodę i sód w organizmie, ale "wypłukują" potas, czego efektem jest wzrost ciśnienia i obrzęki ciała (hormon: aldosteron),
• glikokortykoidy – biorą udział w gospodarce węglowodanowej organizmu i wykazują silnie przeciwzapalnie (hormon: kortyzon),
• androgeny nadnerczowe – usprawniające przemiany białek (hormon: testosteron).

Leczenie steroidami, czyli sterydoterapia
To leczenie za pomocą leków steroidowych zwanych glikokortykosterydami.Zaliczamy do nich wszelkie preparaty farmaceutyczne zawierające kortyzol, kortyzon i hydrokortyzon. Są stosowane w celu stłumienia silnego stanu zapalnego, zapobieganiu zaostrzeniom chorób zapalnych, autoimmunologicznych, alergicznych, a także w prewencji reakcji anafilaktycznych.W medycynie wykorzystuje się głównie następujące steroidy:

• hydrokortyzon (Hydrocortisonum, Corhydron),
• prednizon (Encorton) i prednizolon (Fenicort, Encortolon),
• metyloprednizolon (Solu-Medrol, Depo-Medrol, Metypred),
• deksametazon (Dexaven).

Oprócz tego, że steroidy pomagają zmniejszyć bardzo dokuczliwe objawy i często ratują życie, niestety mają pewne skutki uboczne, stąd też są stosowane jako leki "ostatniego ratunku". Jednym z najbardziej dotkliwych efektów ubocznych są zmiany w wyglądzie, czyli pojawienie się otyłości, obrzęków, a także zmian skórnych w postaci malinowych (chodzi o kolor) rozstępów.

Dzięki Pani Madzi, która opisała mi co działo się z jej ciałem podczas leczenia sterydem (prednizonem), dowiemy się "z pierwszej ręki" jak to faktycznie wygląda, nie bazując na podręcznikach. Pani Magda choruje na toczeń rumieniowaty układowy, który poważnie zaatakował jej nerki. Zaznaczam, że informacje jakie przeczytacie, nie mogą Was zniechęcać do terapii ze wskazań, ponieważ każdy z nas inaczej reaguje na leki, ma inne "osobnicze warunki", inne wskazania i wreszcie zupełnie inne dawkowanie.Wielu ludzi przeszło terapię sterydami i wielu z nich uratowano życie.

***

"Stosuję Prednizon od prawie dwóch lat. Na początku były to małe dawki 30 mg, 20 mg,10 mg, 5 mg, aż to momentu gdy toczeń zaatakował mi nerki. Wylądowałam w szpitalu z niewydolnością nerek. Nefrolog postanowił podnieść dawkę do 70 mg na dobę... I wtedy się zaczęło... Rozstępy na brzuchu pojawiły się mniej więcej po kilku dniach od przyjęcia tej dawki, z czasem robiły się coraz większe, czerwone i swędzące. Z czasem pojawiły się na piersiach, ramionach i przedramionach. Praktycznie od początku przyjęcia dawki 70 mg zaczęła zbierać mi się woda w organizmie. Brałam Furosemid na “siusianie”. Nie pomagał praktycznie w ogóle. Moje stopy przypominały nogi słonia. Przez siedem miesięcy siedziałam w domu i nie mogłam włożyć buta, nawet klapek japonek. Koszmar... Z czasem w trakcie zmniejszania dawki Prednizonu (zmniejszano mi 10 mg na miesiąc) obrzęk zmniejszał się. Dziś biorę 7,5 mg :) Obrzęk jest niewielki prawie niewidoczny, rozstępy zostały. 
Duża dawkę wzięłam w czerwcu 2012. Dopiero w styczniu byłam w stanie założyć buty i wyjść z domu... Aktywności fizycznej nie miałam w ogóle gdyż po wyjściu ze szpitala w lipcu 2012 (byłam po bardzo ciężkiej infekcji nogi spowodowanej osłabieniem organizmu przez Prednizon i chemioterapii) uczyłam się od nowa chodzić gdyż miesiąc czasu nie chodziłam bo leżałam na OIOMie (Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii) nie przytomna... Potem było gorzej.... zrezygnowałam z pracy na kilka miesięcy, żeby dojść do siebie i cały czas spędzałam przed komputerem w domu. 
Przytyłam 30 kg przez rok, ale to też moja wina bo Prednizon pobudza apetyt, a ja jadłam wszystko co popadnie w bardzo dużych ilościach. Do tego dochodzi odkłanianie się tłuszczu na karku i brzuchu (otyłość Cushingowata), pełne policzki (twarz księżycowata). Teraz już jest lepiej. Policzki znikają. Co do wagi zaczęłam kilka dni temu dietę, więc nie wiem co będzie dalej... zamierzam schudnąć 40-50 kg. Dieta oczywiście bez soli.... Kiedyś bardzo rygorystycznie przestrzegałam. Nawyk pozostał do dziś, ale  teraz gdy woda się nie zbiera, pozwalam sobie czasem na sól. Przez okres kilku miesięcy miałam depresję związana ze zmianami zachodzącymi w moim ciele. Do dziś się z tym nie pogodziłam i jest mi bardzo ciężko. Czuję się nieatrakcyjna ale mąż mnie bardzo wspiera i to najwazniejsze! :) Dodam jeszcze że podczas zbierania się wody w organizmie miałam problem z oddychaniem, bo woda gromadziła się w płucach i musiałam mieć robioną biopsję płuc i ściąganie wody poprzez igłę i strzykawkę ( igła wprowadzana była do płuca miedzy żebrami...). Odprowadzono mi wtedy 2 litry płynu przez kilka minut. Po odwodnieniu mnie w szpitalu po dwóch tygodniach zgubiłam 20 kg (!!!) wody."

Otyłość i rozstępy
Leczenie sterydami sprzyja odkładnaiu się tkanki tłuszczowej w specyficznych miejscach: na twarzy ("księżycowata twarz" - okrągła jak księżyc w pełni), karku ("bawoli kark" - nalany, zgrubiały) oraz brzuchu (otyłość typu jabłko). Przy takim rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej - kończyny, czyli ręce i nogi - wydają się być chudsze. Otyłość w przebiegu leczenie steroidami związana jest także ze zwiększeniem apetytu, co też stwarza duże ryzyko przybrania na wadze.
Zwykle nie da się zapobiec nadwadze i otyłości związanej ze sterydoterapią, choć są ludzie, którzy nie doświadczyli tego efektu ubocznego. Ważne jest, by podczas leczenia słuchać zaleceń lekarza i dietetyka. Zwykle poleca się dietę lekkostrawną, niskotłuszczową, bezsolną i regularną (kilka małych posiłków w ciągu dnia, co 2-3 godziny). Ponadto trzeba pamiętać o uzupełnianiu podaży wapnia i witaminy D w diecie, by zapobiegać osteoporozie oraz potasu - aby nie dopuszczać do hipokalemii (skutkującej obrzękami i nadciśnieniem). Zatem należy współpracować z dietetykiem, który opracuje właściwy i indywidualny model żywienia. Oprócz diety ważna jest jakakolwiek - nawet najmniejsza - aktywność fizyczna np. spacery, umiarkowana gimnastyka, ćwiczenia w basenie.
Jeśli chodzi o rozstępy - po zakończeniu terapii nie znikają. Rozstępy posterydowe mają czerwonawy, malinowy kolor, co jest spowodowane rozcieńczeniem skóry i pękaniem naczynek krwionośnych pod nimi. Są głębokie i szerokie. Niektórzy nawet określają je jako "blizny po cięciu szablą". Rozstępy te mogą swędzieć. Jeśli natomiast chodzi o sposoby na ich zmniejszenie lub zblednięcie, można stosować balsamy i kremy z wyciągiem z bluszczu, bożego drzewka, alg morskich, aloesu oraz witaminami A i E. Najlepiej jednak szukać pomocy u dermatologa i dermatochirurga,

Otyłość Cushinga

Bawoli kark
źródło: http://www.hopkinsvasculitis.org

Duże, malinowe rozstępy
źródło: http://www.hopkinsvasculitis.org

Księżycowata twarz i sylwetka
źródło: http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=1104780

Obrzęki spowodowane wysokim poziomem sodu i niskim poziomem sodu
Sód jest pierwiastkiem, który zatrzymuje wodę w naszym organizmie, a potas - działa do niego odwrotnie. Jeśli dochodzi do hipernatremii - czyli zwyżki sodu we krwi oraz hipokalemi - obniżenia poziomu potasu, wówczas na ciele pojawiają się obrzęki. To po prostu woda, która nie została wydalona z organizmu, gdyż do komórek ciała "ściągnął" ją sód. Nadmiar wody w organizmie skutkuje także nadciśnieniem tętniczym, obciążeniem nerek i zwiększeniem masy ciała. Obrzęki takie zwykle można zaobserwować na twarzy, rękach i kostkach. Aby zapobiegać obrzękom lekarz podejmie specjalne działania:
- zaleci przyjmować leki moczopędne, które usprawnią wydalanie wody z organizmu i oszczędzą potas np spironolakton,
- poleci zmniejszyć ilość wypijanych płynów i wyeliminować sól z diety,
- zastosować pozycje ułożeniowe - np. ułożenie kończyn dolnych powyżej poziomu serca,
- stosowanie skarpet, obuwia i spodni nieuciskających,
- umiarkowana, dostosowana do możliwości chorego aktywność fizyczna i masaże kończyn - w kierunku od dołu do góry,
- zastosowanie chłodnych natrysków na nogi,
- wcieranie maści lub żelu z wyciągiem z kasztanowca,
- higiena skóry: łagodne mydła, osuszanie poprzez przykładanie ręcznika, a nie pocieranie, gdyż skóra nad obrzękami jest napięta i podatna na uszkodzenia; smarowanie skóry kończyn balsamami ochronnymi (w kierunku od palców do góry),
- regularny pomiar ciśnienia krwi - o stałej porze, a także pomiar obrzęków metrem krawieckim - zawsze o tej samej porze i na tej samej wysokości.


Słówko o potasie...
Potas jest ważnym pierwiastkiem, który steruje wraz z sodem gospodarką wodną organizmu. Zapobiega obrzękom i nadciśnieniu, a ponadto warunkuje prawidłowe przekazywanie impulsów nerwowych, bierze udział w spalaniu cukrów oraz pobudza wydzielanie insuliny - hormonu sterujacego gospodarką węglowodanową. Ponadto pozytywnie wpływa na mięśnie i jest "balsamem dla serca", gdyż je "uspokaja" i normalizuje jego pracę. Wspomaga też proces gojenia się ran, co jest bardzo ważne w prowadzeniu leczenia sterydami. To właśnie dlatego w przypadku sterydoterapii zaleca się stosować diuretyki (leki moczopędne) oszczędzające potas oraz wyeliminować z diety produkty, które mogą go wypłukiwać (kawa, alkohol, napoje energetyczne, mocna herbata). Oprócz tego trzeba zażywać potas w kapsułkach lub tabletkach (Kalipoz, Kaldyum, Aspargin) i uzupełniać go w diecie. Potas znajduje się w suszonych morelach, szparagach, pomidorach, kakao, orzechach, rybach i chudym mięsie.



O sterydoterapii będzie jeszcze więcej na chorobach rzadkich. Cierpliwie czekajcie. Z korespondencji z  Panią Madzią wiele się dowiaduję i za to jej serdecznie dziękuję!

PS. Jakiś czas temu pisałam artykuły na portal We-Dwoje.pl (gdzie pracuję jako redaktor działu zdrowie) o powikłaniach sterydoterapii. Zapraszam zainteresowanych! :)

Jak zapobiegać skutkom ubocznym sterydów cz. 1

Jak zapobiegać skutkom ubocznym sterydów cz. 2

/Katrina i Magdalena/